هیأت امنا

تاریخچه هیات امنای دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی و پژوهشی

مقدمه

به استناد بند الف ماده ۴۹ قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و ماده ۱۰ قانون اهداف، وظایف و تشکیلات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دانشگاههاو مؤسسات آموزش عالی و تحقیقاتی دارای شخصیت حقوقی مستقل هستند و برابر ضوابط و آیین‌نامه‌های خاص مالی- معاملاتی، اداری، استخدامی و تشکیلاتی که به تصویب هیات امنا و تایید وزیر می‌رسد اداره می‌شوند.

تاریخچه

هیات امنا, برای اولین بار در ایران در اساسنامه دانشگاه شهید بهشتی (ملی سابق) مصوب ۱۳۳۹ به عنوان رکن اول دانشگاه مطرح شد. اما دانشگاههایی که به ترتیب دارای هیات امنا شدند عبارتند بودند از:

1. دانشگاه شیراز (پهلوی سابق) اولین دانشگاهی بود که دارای هیات امنا شد. براساس قانون تاسیس این دانشگاه که در آذر ماه سال ۱۳۴۲ به تصویب رسید, هیات امنا نماینده قانونی دانشگاه بود و کلیه امور علمی, فنی, آموزشی, مالی, اداری و استخدامی دانشگاه نیز زیر نظر آن اداره می‌شد. اعضای هیات امنا عبارت بودند از: وزیر دربار، وزیر فرهنگ، رئیس دانشگاه، استاندار فارس، مدیر عامل سازمان برنامه، مدیر عامل شرکت ملی نفت ایران و عده‌ای بین ۹ تا ۱۵ نفر از شخصیت‌های ذیصلاح فرهنگی و اقتصادی و ارباب صنایع کشور که با پیشنهاد وزارتین دربار و فرهنگ و تصویب شاه برای مدت ۶ ماه انتخاب می‌شده‌اند. ریاست هیات امناء با وزیر دربار و در غیاب وی با وزیر فرهنگ بوده است.
2. دانشگاه صنعتی شریف که در ۱۳۴۴/۱۰/۱۸ به تصویب رسید. اعضای هیات امنا عبارت بودند از: وزرای دربار، فرهنگ و هنر، آموزش و پرورش، اقتصاد، نیابت تولیت و ۲۵ نفر دیگر
3.  دانشگاه تهران که در تیر ماه ۱۳۴۶ قانون هیات امنای آن به تصویب مجلسین رسید. اعضای هیات امناء دانشگاه تهران به موجب قانون مذکور عبارت بودند: نخست وزیر، وزیر دربار، وزیر آموزش و پرورش، وزیر دارایی، مدیر عامل شرکت ملی نفت ایران، رئیس دانشگاه تهران، مدیر عامل سازمان برنامه، دبیر کل سازمان امور اداری و استخدامی کشور، ۷ نفر از شخصیت‌های فرهنگی و دانشگاهی و اقتصادی کشور با پیشنهاد وزیر آموزش و پرورش و تصویب هیات دولت ریاست هیات امناء با نخست وزیر بود.

به موجب قانون مذکور به دولت اجازه داده شد که در صورت اقتضای مقررات این قانون در سایر دانشگاه‌ها و دانشکده‌ها و موسسات تعلیماتی عالی و تحقیقاتی کشور نیز به موقع اجراء بگذارد. نحوه انتخاب هیات امناء موضوع این قسمت می‌بایستی به تصویب کمیسیون‌های آموزش و پرورش مجلسین برسد.

در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی خارج از پایتخت، استاندار و رئیس انجمن مربوط نیز عضو هیات امناء بودند.

در مؤسسات آموزش عالی و پژوهشی وابسته به سایر وزارتخانه‌ها و موسسات دولتی وزیر یا مسئول دولتی نیز به اقتضای سمت خود ریاست یا عضویت هیات را داشتند.

روسای دانشگاهها و موسسات آموزشی عالی و پژوهشی بدون حق رای در جلسات شرکت داشتند.

4.  دانشگاه مشهد، اولین جلسه آن در تاریخ ۱۳۴۶/۱۱/۱۵ تشکیل گردید و آیین‌نامه داخلی هیات امنای آن به تصویب رسید. اعضای هیات امنا عبارتند بودند از: وزیر دربار، وزیر علوم و آموزش عالی، وزیر آموزش و پرورش، وزیر آبادانی و مسکن، استاندار خراسان، دبیرکل سازمان امور اداری و استخدامی، قائم مقام وزیر دارائی، مدیر عامل بنیاد فرهنگی، قائم مقام مدیر عامل سازمان برنامه، قائم مقام مدیر عامل شرکت نفت، یکی از اساتید دانشکده پزشکی دانشگاه تهران، مدیر عامل کارخانجات صنعتی ایران ناسیونال، معاون دانشکده دندانپزشکی، رئیس دانشگاه مشهد

در سال ۱۳۵۰, قانون هیاتهای امنای موسسات عالی علمی- دولتی به تصویب مجالس وقت رسید و براساس این قانون, دانشگاهها موظف شدند که هیات امنای مستقلی تشکیل دهند. هدف از این قانون ایجاد هماهنگی و یکپارچگی بیشتر میان همه دانشگاهها و موسسات آموزش عالی بود.

در سال ۱۳۵۳, قانون اصلاح پاره‌ای از مواد قانون هیاتهای امنای موسسات عالی علمی- دولتی در مجالس وقت به تصویب رسید. بر طبق این قانون وزارت علوم و آموزش عالی مکلف شد که برای هر یک از دانشگاههای دولتی و غیر دولتی و مؤسسات آموزش عالی و پژوهشی دولتی, هیات امنایی با ترکیب و وظایف یکسان و طبق مقررات مربوطه تشکیل دهد.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به استناد لایحه قانونی انحلال هیات های امنای دانشگاهها و موسسات آموزش عالی و پژوهشی اعم از دولتی و غیر دولتی و خصوصی مصوب۱۳/۱۲/۱۳۵۷ وظایف و اختیارات هیاتهای امنای کلیه دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی منحل و وظایف و اختیارات هیاتهای امنای دانشگاهها و موسسات آموزش عالی طبق همین قانون به هیات ۳  نفری جانشین هیات های امنا واگذار شد.

سرانجام شورایعالی انقلاب فرهنگی در جلسات ۱۸۱ و ۱۸۳ مورخ ۶۷/۱۲/۹  و ۶۷/۱۲/۲۳ تصویب نمود که هریک از وزارتخانه‌های فرهنگ و آموزش عالی و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی برای دانشگاهها و موسسات آموزش عالی و پژوهشی وابسته به خود می‌توانند هیات امنائی با ترکیب ذیل تشکیل دهند.

الف- وزیر

ب- رئیس مؤسسه

ج- ۴تا ۶ تن از شخصیتهای علمی و فرهنگی و یا اجتماعی محلی و کشوری که نقش مؤثری در توسعه و پیشرفت مؤسسه مربوط داشته باشند.

د- وزیر و یا نماینده وزیر برنامه و بودجه