شکل گیری رشته معماری:در سال 1376 دانشگاه تربیت معلم سبزوار ( حکیم سبزواری فعلی) به عنوان اولین دانشگاه دولتی در خراسان بزرگ و شرق کشور، اقدام به پذیرش دانشجوی معماری در مقطع کاردانی از طریق کنکور سراسری نمود. در آن زمان، این دانشگاه تنها متشکل از دو دانشکده علوم انسانی و علوم پایه بوده که ماهیتاً با رشته معماری تجانسی نداشتند، بنابراین، این رشته بصورت یک گروه مستقل به فعالیت و حیات خویش ادامه داد.
شکل‌گیری دانشکده هنر و معماری: دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه حکیم سبزواری در ابتدا به صورت چارت سازمانی غیررسمی و با تصویب هیأت‌رئیسه به صورت داخلی تحت عنوان ”دانشکده هنر و معماری” در سال ۱۳۸۰ افتتاح و راه‌اندازی گردید. دانشکده مذکور که در سال تاسیس خود قریب به 5 سال سابقه پذیرش دانشجو در رشته‌های معماری و مرمت در مقاطع کاردانی و کارشناسی را در کارنامه خود ثبت کرده بود، با تکیه بر توان علمی بالای اعضای هیئت‌علمی و مدرسین مدعو (یاوران علمی) و استفاده از امکانات مطلوبی همچون آتلیه‌های بزرگ نقشه‌کشی و تجهیزات فنی آنها، کارگاه نجاری، کارگاه سفالگری، آتلیه عکاسی، دفتر فنی، آرشیو اسناد و مدارک و… به سرعت راه ترقی را پیموده و در شرق کشور زبان‌زد دانشگاه‌ها و جامعه علمی گردد؛ به‌گونه‌ای که اکثر دانش‌آموزان و دانشجویان شرق کشور اولویت اول خود را در انتخاب رشته‌های معماری و مرمت، به این دانشکده اختصاص می‌دادند.
تغییر نام دانشکده به دانشکده معماری و شهرسازی: در سال ۱۳۸۴ با توجه به وجود دانشکده‌های جغرافیا، محیط زیست و همچنین مرکز مطالعات جغرافیایی و وجود رشته‌هایی همچون برنامه‌ریزی شهری، برنامه‌ریزی روستایی، جغرافیای شهری و سایر رشته‌های مکمل حوزه شهرسازی و تغییر در سیاست‌های بالادستی دانشگاه، نام این دانشکده از دانشکده ”هنر و معماری“ به دانشکده “معماری و شهرسازی ” تغییر یافت و هدف اصلی این تغییر در نام دانشکده که بیان‌کننده تصمیم مدیریت‌های عالی این دانشگاه بوده، جهت‌گیری به سمت رشته‌های مرتبط با حوزه مسکن و شهر بود.
راه اندازی مقاطع تحصیلات تکمیلی و گرایشات متعدد تحصیلی در دانشکده: در ادامه و با کسب موفقیت‌های علمی دانشجویان، تلاش اساتید فرهیخته و با دانش و همراهی یاوران علمی توانمند و کادر اداری مجرب، این دانشکده، به عنوان اولین دانشکده دولتی در خراسان بزرگ و شرق کشور، موفق به راه اندازی و پذیرش دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد معماری در مهر سال 1391 گردید. در ادامه با جهد و کوشش فراوان تمامی خانواده دانشکده معماری و شهرسازی و ارتقا اساتید آن به مرتبه‌های دانشیاری و استادیاری و جذب نیروی متخصص، دانشکده، به عنوان اولین دانشکده دولتی در خراسان بزرگ و شرق کشور، موفق به راه اندازی و پذیرش دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد معماری (گرایش انرژی) در مهر سال 1398 گردید و سپس در مهرماه 1401 نیز رشته شهرسازی به رشته‌های مجود دانشکده اضافه شد.
