«شرکت ها و موسسات دانش بنیان»، شرکت یا موسسه ی خصوصی و یا تعاونی است که به منظور هم افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی (شامل گسترش و کاربرد اختراع و نوآوری) و تجاری سازی نتایج تحقیق و توسعه (شامل طراحی و تولید کالا و خدمات) در حوزه فناوری های برتر و با ارزش افزودهی فراوان به ویژه در تولید نرم‌افزارهای مربوط تشکیل می شود.
تبصره ۱: شرکت های دولتی، موسسات و نهادهای عمومی غیر دولتی و نیز شرکت ها و موسساتی که بیش از ۵۰ درصد از مالکیت آن ها متعلق به شرکت های دولتی و موسسات و نهادهای عمومی غیر دولتی باشد، مشمول حمایت های این قانون نیستند.
شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری مسوولیت سیاستگذاری، برنامه ریزی و پیگیری اجرای این قانون را به عهده دارد که از این پس در این قانون به اختصار شورا نامیده می شود. دبیرخانه ی شورا، مسوول پیگیری اجرای مصوبات شورا از طریق دستگاه های ذیربط خواهد بود.
۱- انواع شرکت های دانش بنیان
- شرکت هایی که فقط اعضای هیات علمی مالک آن هستند.
در صورتی که سهام دانشگاه کمتر از ۵۰ درصد باشد، شرکت دانش بنیان، شرکتی خصوصی است که باید تابع قانون تجارت باشد و در اداره ثبت شرکت ها ثبت شود. - شرکت هایی که دانشگاه ها نیز در آن مالکیت دارند.
- درصورتی که سهام دانشگاه ۵۰ درصد یا بیشتر باشد، شرکت دانش بنیان، شرکتی دولتی است.
۲- شاخص های عمومی و اختصاصی تشخیص شرکت ها و موسسات دانش بنیان و دانش بنیان نوپا
۱-۲- شرکت های دانش بنیان
شاخص های تشخیص شرکت های دانش بنیان به دو دسته شاخص های عمومی و اختصاصی تقسیم می شوند. شرکت های متقاضی باید علاوه بر شاخص های عمومی، شرایط مشخص‌شده در یکی از سه دسته شاخص های اختصاصی را نیز احراز نمایند.
۱-۱-۲- شاخص های عمومی
- حداقل دو سوم از اعضای هیات مدیره ی شرکت، حداقل دو مورد از شرایط ذیل را احراز کنند:
- حداقل دارای مدرک کارشناسی باشند.
- حداقل سه سال سابقه ی فعالیت کاری یا علمی در حوزه ی فعالیت شرکت و یا سابقه ی مدیریتی داشته باشند.
- حداقل یک اختراع ثبت شده ی ارزیابی‌شده‌ی داخلی یا یک اختراع بین المللی مرتبط با حوزه ی کاری شرکت داشته باشند.
- نیمی از درآمد ناشی از فروش محصولات و خدمات دانش بنیان از طریق قرارداد باشد. (به استثنای شرکت هایی که در مرحله ی تجاری سازی اولین کالای دانش بنیان هستند، مشروط بر آنکه دارای تولید پایلوت موفق همراه با استاندارد و دارای بازار مطمئن یا اعلام نیاز معتبر همراه با قرارداد تولید کالا باشند.)
- سابقه بیمه پرداختی برای حداقل ۳ نفر از کارکنان تمام وقت شرکت، حداقل ۶ ماه باشد.
- عدم سوء سابقه و تخلفات مکرر در انجام تعهدات قبلی با وجود امکان انجام تعهدات.
۲-۱-۲- شاخص های اختصاصی
شرکت متقاضی باید علاوه بر دارا بودن شاخص های عمومی، واجد کلیه شرایط اختصاصی در یکی از دسته بندی های زیر نیز باشد:
۱-۲-۱-۲- شرکت های تولیدی محصولات دانش بنیان
- تولیدکننده ی کالای دانش بنیان (مطابق فهرست مصوب).
- نهادینه سازی و بومی سازی دانش فنی از طریق تحقیق و توسعه.
- دارای گواهینامه ی انطباق استاندارد یا تاییدیه ی معتبر.
- نسبت نیروی انسانی تمام وقت در بخش های غیرپشتیبانی شرکت با درجه کارشناسی و بالاتر فعال در بخش های مرتبط با تولید کالاهای دانش بنیان شرکت به کل کارکنان تمام وقت، حداقل ۳۰ درصد باشد.
- هزینه ی تحقیق و توسعه حداقل ۷ درصد فروش سالیانه ی شرکت باشد.
- عرضه ی کالای دانش بنیان یا ارتقای آن هر دو سال یکبار باشد.
۲-۲-۱-۲- شرکت های ارایه دهنده ی خدمات دانش بنیان
- شرکت های تحقیق و توسعه و خدمات طراحی مهندسی
- فعالیت تحقیق و توسعه و خدمات طراحی مهندسی مرتبط با یکی از کالاهای دانش بنیان باشد.
- نسبت نیروی انسانی تمام وقت در بخش های غیرپشتیبانی شرکت با درجه کارشناسی و بالاتر فعال در بخش های مرتبط با خدمات تحقیق و توسعه و طراحی مهندسی شرکت، به کل کارکنان تمام وقت، حداقل ۵۰ درصد باشد.
- حداقل یک کالا یا خدمت جدید یا بهبود یافته و یا بهبود فرایند در یک سال گذشته عرضه شده باشد.
- تولید شرکت حداکثر در حد تولید نمونه آزمایشی یا پایلوت باشد.
- شرکتهای خدمات تخصصی دانش بنیان
- انطباق نوع خدمت با فهرست مصوب.
- نسبت نیروی انسانی تمام وقت در بخشهای غیرپشتیبانی شرکت با درجه کارشناسی و بالاتر فعال در بخش های مرتبط با ارایه خدمات تخصصی دانش بنیان شرکت، به کل کارکنان تمام وقت، حداقل ۵۰ درصد باشد.
- هزینه تحقیق و توسعه مرتبط با خدمات تخصصی دانش بنیان حداقل ۷ درصد فروش سالیانه شرکت باشد.
- حداقل درآمد سالیانه ی شرکت برابر یک میلیارد ریال به قیمت ثابت سال ۹۱ باشد.
۲-۲- شرکت های دانش بنیان نوپا
شرکت های دانش بنیان نوپا باید همه ی شاخص های زیر را احراز نمایند:
- تولیدکننده و یا دارای برنامه طراحی و تولید کالای دانش بنیان مورد تایید مرکز رشد یا پارک علم و فناوری مربوط یا ستاد فناوری راهبردی مربوط باشد.
- نهادینه سازی و بومی سازی دانش فنی از طریق تحقیق و توسعه صورت پذیرد.
- دارای عملکرد تحقیق و توسعه باشد.
- شرکت دارای ۲ نفر نیروی انسانی تمام وقت باشد.
- حداقل یک سال از تاریخ ثبت آن گذشته باشد.
- عدم سوء سابقه و تخلفات مکرر در انجام تعهدات قبلی باشد.
- دوسوم اعضای هیات مدیره دارای حداقل دو مورد از شرایط زیر باشد:
- حداقل مدرک کارشناسی
- حداقل ۳ سال سابقه کاری یا علمی مرتبط یا سابقه مدیریتی
- حداقل یک اختراع تایید شده
۳- چگونگی ایجاد شرکتهای دانش بنیان
دانشگاه ها و واحدهای پژوهشی پس از تصویب امکان تاسیس شرکتهای دانش بنیان در آییننامه ی مالی و معاملاتی خود در هیات امنا، می توانند شروع به تشکیل شرکت های دانش بنیان نمایند. هر شرکت دانش بنیان به پیشنهاد تعدادی از اعضای هیات علمی و تصویب دانشگاه یا واحد پژوهشی تاسیس خواهد شد و یا توسط دانشگاه و واحد پژوهشی به اعضای هیات علمی پیشنهاد می شود. دانشگاه ها و واحدهای پژوهشی به صورت های زیر می توانند در شرکت های دانش بنیان سهامدار باشند:
- به جهت اعتبار دانشگاه یا واحد پژوهشی، بخشی از سهام شرکت دانش بنیان به نام دانشگاه یا واحد پژوهشی می شود. (حداقل ۵ درصد)
- به دلیل استفاده از مورد یا موارد مشخصی از یافته های پژوهشی دانشگاه یا واحد پژوهشی در شرکت، بخشی از سهام شرکت با توافق سهامداران (دانشگاه یا واحد پژوهشی و دیگر سهامداران حقیقی یا حقوقی) به نام دانشگاه یا واحد پژوهشی می شود. (در هر مورد استفاده، بنا بر ارزش موضوع استفاده شده، سهام مربوطه می تواند از ۱ تا ۱۰۰ درصد باشد.)
- به علت سرمایه گذاری مستقیم دانشگاه، بخشی از سهام شرکت دانش بنیان به نام دانشگاه است. (درصد، متناسب با میزان سرمایه گذاری است.)
- به جهت خدمات دیگری که دانشگاه به شرکت دانش بنیان ارایه می دهد، بخشی از سهام به نام دانشگاه می شود. (متناسب با میزان خدمات)
- اگر شرکت دانش بنیان دولتی باشد، بدون نیاز به ارایه ی هیچ خدماتی، حداقل۵۰ درصد سهام به نام دانشگاه یا واحد پژوهشی است.
- هر دانشگاه در سال نخست می تواند یک شرکت مادر تخصصی راه اندازی کند.
- ایجاد این شرکت ها با همکاری شهرداری ها یا مشارکت دانشگاه های منطقه در اولویت می باشد.
تبصره۱: شرکت دانش بنیان بصورت شرکتی و مستقل از تشکیلات دانشگاه اداره می شود و دانشگاه به میزان سهامی که در شرکت دانش بنیان دارد، در مدیریت آن تاثیرگذار بوده و در سود و ضرر آن شریک است.
تبصره ۲: سازمان های حقوقی (خصوصی یا دولتی) خارج از دانشگاه، متناسب با میزان سرمایه گذاری خود، می توانند سهامدار شرکت دانش بنیان باشند. (شکل گیری شرکت های دانش بنیان با مشارکت صنایع دولتی یا خصوصی و دستگاه ها و سازمان های اجرایی در موفقیت آنها تاثیر دارد.) در صورتی که بیش از۵۰ درصد سهام اینگونه شرکت ها دولتی باشد، باید به تصویب هیات وزیران برسد.
تبصره ۳: رییس و معاونین دانشگاه و واحد پژوهشی در زمان تصدی مسوولیت، می توانند سهامدار شرکتهای دانش بنیان شوند؛ و لیکن هیات مدیره و مدیر عاملی اینگونه شرکت ها را تا زمان تصدی مسوولیت نمی توانند داشته باشند.
تبصره ۴: در شرکت های دانش بنیان خصوصی، اعضای هیات علمی دانشگاه ها و واحدهای پژوهشی، متناسب با میزان وقتگذاری و نوع فعالیت در شرکت (علاوه بر انجام وظایف دانش بنیان) یا متناسب با میزان مشارکت در مالکیت فکری موضوعی که در شرکت استفاده می شود و یا متناسب با میزان سرمایه گذاری واقعی (نه اسمی) که در شرکت دارند، سهامدار می شوند.
تبصره ۵: در شرکت های دانش بنیان خصوصی، افراد حقیقی داخل یا خارج از دانشگاه یا واحد پژوهشی (غیر از اعضای هیات علمی) می توانند به دلایل خاص و یا شرایطی که دانشگاه یا واحد پژوهشی تعیین می کند، صاحب بخشی از سهام شوند.
تبصره ۶: برای ایجاد شرکت های دانش بنیان که اعضای هیات علمی، صد در صد مالکیت را دارند، نیازی به تصویب دانشگاه نیست و احراز عضویت علمی متقاضیان تاسیس شرکت کافی است.
۴-ثبت نام در سامانه ارزیابی و تشخیص صلاحیت شرکتهای دانش بنیان
سامانه ارزیابی و تشخیص صلاحیت شرکتهای دانش بنیان به دنبال فعالیت کارگروه ارزیابی و تشخیص صلاحیت شرکتها و موسسات دانش بنیان و نظارت بر اجرای آن بر اساس آییننامه اجرایی قانون حمایت از شرکتهای دانش بنیان، فعالیت خود را آغاز کرده است تا در پی آن شرکتهای دانش بنیان پس از ثبت‌نام در این سامانه و کسب مجوز دانش بنیان بودن، بتوانند جهت دریافت تسهیلات به صندوق نوآوری و شکوفایی معرفی شوند.
شایان ذکر است تمامی شرکتها باید جهت استفاده از مزایای مورد نظر قانون حمایت از شرکتهای دانش بنیان از طریق این سامانه به نشانی www.daneshbonyan.ir ثبت‌نام کرده و مورد ارزیابی قرار بگیرند.
۵- حمایت ها و تسهیلات قابل اعطا به شرکت ها و موسسات دانش بنیان
- معافیت از پرداخت مالیات، عوارض، حقوق گمرکی، سود بازرگانی و عوارض صادراتی به مدت ۱۵ سال.
- تامین تمام یا بخشی از هزینه ی تولید، عرضه یا بکارگیری نوآوری و فناوری با اعطای تسهیلات کم بهره یا بدون بهره بلند مدت و یا کوتاه مدت بر طبق عقود شرعی.
- اولویت استقرار واحدهای پژوهشی، فناوری و مهندسی و تولیدی شرکت ها و موسسات دانش بنیان موضوع این قانون در محل پارک های علم و فناوری، مراکز رشد، مناطق ویژه اقتصادی و یا مناطق ویژه علم و فناوری.
- اولویت واگذاری تمام یا بخشی از سهام مراکز و موسسات پژوهشی دولتی قابل واگذاری بر اساس ضوابط قانون اصلاح موادی از قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و اجرای سیاست های کلی اصل چهل و چهارم قانون اساسی به شرکت ها و موسسات دانش بنیان موضوع این قانون.
- ایجاد پوشش بیمه ای مناسب برای کاهش خطرپذیری محصولات دستاوردهای دانش، نوآوری و فناوری در تمام مراحل تولید، عرضه و بکارگیری.
- معافیت ۱۵ ساله (پس از تاریخ صدور مجوز برای هر شرکت یا موسسه دانش بنیان) از مالیات موضوع ماده ۱۰۵ قانون مالیات های مستقیم و همچنین از پرداخت عوارض، حقوق گمرکی، سود بازرگانی، و عوارض صادراتی برای در آمدهای مشمول مالیات شرکت ها و موسسات دانش بنیان ناشی از قراردادها و فعالیت های تحقیق و توسعه، تجاری سازی و تولید محصولات و خدمات دانش بنیان در حوزه فناوری های برتر و با ارزش افزوده فراواون به ویژه در تولید نرم افزارهای مربوط، توسط همان شرکت ها و موسسات دانش بنیان
- اعطای معافیت عوارض، حقوق گمرکی، سود بازرگانی، جهت واردات ماشین آلات، تجهیزات ، مواد اولیه، کالاها و قطعات مورد نیاز برای تولید کالا و خدمات دانش بنیان در حوزه فناوری های برتر و ارزش افزوده فراوان (کالاها و خدمات دانش بنیان صادراتی، برای هر شرکت و در هر مورد از طریق دبیرخانه شورا به گمرک جمهوری اسلامی ایران اعلام خواهد شد)
تبصره ۱: کالاهای وارداتی مشمول حکم این بند می بایست راسا توسط شرکت ها و موسسات دانش بنیان از خارج از کشور وارد شده باشند.
تبصره ۲: معافیت این بند شامل قانون مالیات بر ارزش افزوده نمی باشد.
تبصره ۳: کالاهای وارداتی موضوع بند ماده یک قانون امور گمرکی مشمول معافیت موضوع این ماده نمی باشند.
- تسهیل شرایط مناقصه در موضوعات مرتبط با تعریف شرکتها و موسسات دانش بنیان و تمهید امکان مشارکت شرکت ها و موسسات دانش بنیان موضوع این قانون.
واحدهای تحقیق و توسعه شرکتهای خارجی دارای شرایط مندرج در تعریف ارایه شده برای شرکت ها و موسسات دانش بنیان، در صورتی که در پارک های علم و فناوری کشور، با بکارگیری بیش از ۵۰ درصد متخصصان ایرانی دایر گردند، می توانند از این حمایت ها ۵ بهره مند شوند. به منظور کمک به تجاری سازی نوآوری ها و اختراعات و شکوفاسازی و کاربردی نمودن دانش فنی از طریق ارایه کمک و تسهیلات قرض الحسنه و تسهیلات بدون اخذ هرگونه تضمین و مشارکت با اختیار بخشش تمام یا بخشی از سهم مشارکت به شرکت ها و موسسات دانش بنیان، صندوقی تحت عنوان صندوق نوآوری و شکوفایی وابسته به شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری زیر نظر رییس شورا تاسیس می شود. منابع مالی صندوق شامل کمک های دولت، اعتبارات مندرج در بودجه سالانه، هرگونه کمک و سرمایه گذاری اشخاص حقیقی و حقوقی و شرکت های دولتی وابسته و تابع، نهادهای عمومی غیر دولتی و شهرداری ها و شرکت های وابسته و تابع می باشد.
کلیه ی اشخاص (حقیقی یا حقوقی) که از حمایت های این قانون برخوردار شده اند چنانچه حمایت ها و تسهیلات اعطا شده بر طبق این قانون را برای مقاصد دیگری مصرف کنند ضمن محرومیت از استفاده مجدد از حمایت های این قانون مجازات های زیر در مورد آنها اعمال می‌شود.
- در صورت برخورداری از تسهیلات مالی علاوه بر رد مال، به جریمه ی نقدی برابر با تسهیلات دریافتی محکوم میشوند.
- در صورت برخورداری از شرایط تسهیلات در ورود به مناقصه به مدت سه سال از شرکت در کلیه ی مناقصه ها منع می شوند.
- در صورت برخورداری از معافیت‌های مالیاتی یا عوارض، علاوه بر پرداخت آنها به جریمهی نقدی برابر میزان معافیت اعطا شده محکوم میشوند.
- در صورت برخورداری از پوشش بیمه ای، به پرداخت جریمه معادل پوشش بیمه ای دریافتی محکوم می شوند.
۶- اهداف شرکت های دانش بنیان
- جذب و تبدیل ایده‌ها به محصول و مشاغل پایدار.
- هم‌افزایی علم و ثروت (تجاری‌سازی علم و دانش).
- تجاری‌سازی یافته‌های پژوهشی و تحقیقاتی.
- توانمندسازی دانش‌آموختگان به منظور ورود به فضای کسب‌وکار.
- حمایت، هدایت و سمت‌دهی در جهت نوآوری‌ها و تولید فناوری‌های برتر.
- ایجاد زمینه برای به‌کارگیری هرچه بیشتر توانمندی‌های دانشگاه‌ها و واحدهای پژوهشی در جامعه.
- ترغیب متخصصین، نوآوران، مخترعان، اعضای هیات‌علمی دانشگاه‌ها و واحدهای پژوهشی برای فعالیت‌های بیشتر در رفع نیازهای جامعه برای ترویج فرهنگ تجاری‌سازی در دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی.
- تشویق بنگاه‌های اقتصادی و دستگاه‌های اجرایی به بهره‌گیری از یافته‌های پژوهشی و فناوری‌های شکل‌یافته در مراکز پژوهشی.
- ارتقای فرهنگ عمومی کارآفرینی.
۷- زمینه های فعالیت شرکت های دانش بنیان
- انجام پژوهش های کاربردی و توسعه ای.
- ارایه خدمات تخصصی و مشاوره ای (خدمات علمی، تحقیقاتی و فنی).
- تولید محصولات با فنّاوری نوین (توسعه فناوری).
- انجام خدمات نظارتی بر پروژه های پژوهشی، اجرایی و مشاوره ای.
- ارایه ی خدمات توسعه ی کارآفرینی.
- ایجاد مراکز رشد و خدمات ایجاد و توسعه ی کسب و کار.
- ارایه ی خدمات توسعه ی محصول جدید.
- ارایه ی خدمات ایجاد و توسعه ی خوشه های کسب و کار.
- تشخیص فرصت های کارآفرینی.
- انجام خدمات توسعه ی فناوری.
- انجام خدمات ورود کسب و کارها به بازار بین الملل و جهانی کردن آن ها.
- برنامه ریزی و اجرای طرح های توسعه ی کارآفرینی در سطوح ملی، منطقه ای و محلی.
با توجه به تعریف و کارکردهای شرکتهای دانش‌بنیان، این شرکتها، به عنوان بنگاه‌های اقتصاد دانش‌بنیان، نقش محوری در ساختار این نوع اقتصاد ایفا می‌نماید. شرکتهای دانش‌بنیان، با توجه به ویژگی‌های خود و پویایی و تطبیق با شرایط محیط پیرامونی و انعطاف‌پذیری بالا، ظرفیت مناسبی برای روبه‌رو شدن با شرایط تحریم را دارا هستند. همچنین توزیع عادلانه‌تر ثروت، بر اساس شایسته‌سالاری در چنین شرکت‌هایی، تاثیر زیادی در عدالت اقتصادی دارد و از سوی دیگر، با توجه به توانمندتر بودن این شرکتها، در مقایسه با شرکتهای سنتی، سبب افزایش بهره‌وری و کارآمدی شرکتهای دولتی واگذارشده خواهد شد. علاوه بر این، استراتژی عدم تمرکز فعالیت‌های تولیدی در چند شرکت بزرگ دولتی، مانع از تحریم آسان محصولات یا مواد اولیه‌ی شرکتها می‌گردد. با توجه به این که یکی از عوامل اساسی رشد تولید سرانه‌ی ملی، اقتصاد دانش‌بنیان و بنگاه‌های اقتصادی دانش‌بنیان است، یکی از راهکارهای اساسی خودکفایی پایدار در محصولات استراتژیک، ارتقای فناوری و افزایش بهره‌وری عوامل تولید از طریق دانش‌بنیان نمودن اقتصاد و توسعه‌ی شرکتهای دانش‌بنیان است. یکی از اساسی‌ترین زیرساخت‌های اقتصاد دانش‌بنیان و پیش‌نیاز تحقق استراتژی شرکتهای دانش‌بنیان، سرمایه‌ی انسانی خلاق، نوآور و دانشی است که با توجه به ترکیب جمعیتی کشور ایران و جمعیت بالای جوانان تحصیل‌کرده و نیروی انسانی به عنوان بزرگ‌ترین و باارزش‌ترین سرمایه‌ی کشور، باید مورد توجه قرار گیرد و بدین ترتیب، با توانمند نمودن و تشویق و زمینه‌سازی فعالیت آنان در قالب شرکتهای دانش‌بنیان، کشور توان رویارویی با هر گونه تهدید و تحریم اقتصادی را خواهد داشت.