تاب آوری و سواد رسانه، به معنای توانایی تشخیص اخبار جعلی، تحلیل انتقادی محتوا و حفظ سلامت روانی در مواجهه با فشارهای فضای مجازی است.

در عصر انفجار اطلاعات و سیطره رسانه های دیجیتال، دو مفهوم تاب آوری و سواد رسانه به طور فزاینده ای درهم تنیده و حیاتی شده اند.

جهان امروز ما با سیل بی وقفه پیام ها، تبلیغات، اخبار جعلی، محتوای دستکاری شده و فشارهای روانی ناشی از فضای مجازی مواجه است.

در این محیط پیچیده و گاه خصمانه، صرفاً دسترسی به فناوری کافی نیست؛ آنچه تعیین کننده است، ظرفیت افراد برای پیمایش هوشمندانه، تحلیل انتقادی و حفظ سلامت روانی در این فضا است. اینجاست که تاب آوری و سواد رسانه نه به عنوان مفاهیمی مجزا، بلکه به عنوان دو روی یک سکه برای بقا و شکوفایی در قرن بیست و یکم ظاهر می شوند.

سواد رسانه ای، به عنوان هسته اصلی این رابطه، به مجموعه مهارت ها و دانش لازم برای دسترسی، تحلیل، ارزیابی، خلق و عمل به شیوه ای آگاهانه و مسئولانه نسبت به محتوای رسانه ای اشاره دارد.

این سواد فراتر از خواندن و نوشتن سنتی است و شامل درک عمیق از این موارد می شود:

مالکیت رسانه ها و اهداف آنها (چه کسی پیام را می فرستد و چرا؟)،

تکنیک های تولید محتوا (چگونه پیام ساخته و دستکاری شده است؟)،

ارزش های نهفته و ایدئولوژی های منتقل شده در پیام ها،

شناسایی اطلاعات غلط و گمراه کننده (اخبار جعلی، شبه علم، تبلیغات پنهان)،

و درک تأثیرات بالقوه محتوای رسانه ای بر افکار، احساسات و رفتار فرد و جامعه.

فرد دارای سواد رسانه ای بالا، یک مصرف کننده منفعل نیست، بلکه یک کاوشگر فعال و منتقد است که به راحتی فریب ظواهر را نمی خورد.

تاب آوری روانی اجتماعی به توانایی فرد یا جامعه برای سازگاری موثر با مشکلات، استرس ها، ضربه ها و فشارهای روانی، و بازگشت به حالت تعادل یا حتی رشد از طریق این تجربیات گفته شده است.

در بستر رسانه ای، تاب آوری به معنای ظرفیت تحمل مواجهه با محتوای آزاردهنده، خشونت آمیز، نفرت پراکن یا اضطراب آور بدون فروپاشی روانی است.

همچنین شامل مقاومت در برابر فشارهای اجتماعی ناشی از رسانه ها (مثل استانداردهای غیرواقعی زیبایی، فرهنگ مصرف گرایی افراطی، مقایسه اجتماعی مخرب)، مدیریت زمان و استفاده متعادل از ابزارهای دیجیتال برای پیشگیری از اعتیاد و فرسودگی، و حفاظت از سلامت عاطفی و عزت نفس در مواجهه با سیل بازخوردها (مثبت و منفی) در فضای آنلاین می باشد.

تاب آوری به فرد اجازه می دهد در دریای متلاطم محتوای رسانه ای، ثبات درونی خود را حفظ کند.

پیوند ناگسستنی تاب آوری و سواد رسانه

این دو مفهوم به شدت به هم وابسته و تقویت کننده یکدیگرند.

سواد رسانه ای بالا، پایه ای محکم برای تاب آوری می سازد. هنگامی که فرد می تواند یک خبر جعلی را تشخیص دهد، انگیزه پشت یک تبلیغات را بفهمد، یا بداند که تصاویر شبکه های اجتماعی اغلب دستکاری شده اند، کمتر در معرض احساسات منفی مانند خشم بی جهت، اضطراب بی پایه، یا حس کمبود و ناکافی بودن قرار می گیرد.

تحلیل انتقادی، سلاح قدرتمندی برای خنثی کردن تأثیرات مخرب روانی محتوای رسانه ای است.

در واقع، سواد رسانه ای، فرد را از قربانی منفعل به کنشگر آگاه تبدیل می کند که می تواند محتوا را در جایگاه واقعی خود ببیند و به آن اجازه ندهد بر سلامت روانش حکومت کند.

از جانب دیگر این تاب آوری روانی است که امکان به کارگیری عملی سواد رسانه ای را در شرایط دشوار فراهم می کند.

حتی با داشتن سواد رسانه ای، مواجهه با حجم زیاد اطلاعات منفی یا خشونت بار می تواند طاقت فرسا باشد.

فرد تاب آور، با داشتن مکانیسم های مقابله ای سالم (مثل محدود کردن مصرف رسانه، جستجوی حمایت اجتماعی، تمرین مراقبه)، خودتنظیمی عاطفی قوی تر و خوش بینی واقع بینانه، بهتر می تواند از دانش سواد رسانه ای خود استفاده کند بدون اینکه تحت تأثیر منفی شدید قرار گیرد.

انسان تاب آور می تواند محتوای مشکل ساز را شناسایی و رد کند، اما اجازه نمی دهد این مواجهه ها به طور مداوم او را در حالت دفاعی یا پریشانی نگه دارد. تاب آوری به فرد انرژی و ثبات لازم برای ادامه کنشگری آگاهانه را می دهد.

چالش های عصر حاضر ضرورت دوچندان تاب آوری و سواد رسانه را تاکید میکنند.

چالش های دیجیتال امروز، نیاز به این دوگانه را بیش از پیش آشکار می کند:

گسترش ویروسی اطلاعات غلط و تئوری های توطئه که بر ادراک واقعیت و انسجام اجتماعی تأثیر می گذارد،

فرهنگ سمی و زورگویی آنلاین (Cyberbullying)،

استانداردهای غیرواقعی زندگی و ظاهر که منجر به اضطراب و افسردگی می شوند،

و اعتیاد دیجیتال که بر روابط و بهره وری تأثیر منفی می گذارد.

مقابله مؤثر با این چالش ها مستلزم ترکیبی قدرتمند از مهارت های تحلیلی (سواد رسانه ای) و ظرفیت روانی (تاب آوری) است.

بدون سواد رسانه ای، فرد در تشخیص تهدیدات ناتوان است؛ بدون تاب آوری، حتی با تشخیص، ممکن است در برابر آنها درهم شکند.

پرورش تاب آوری و سواد رسانه یک ضرورت جمعی است.

تقویت سواد رسانه‌ای و مهارت‌های زندگی نیازمند همکاری در سطوح مختلف است.

آموزش رسمی باید برنامه‌های درسی جامع سواد رسانه‌ای و تاب‌آوری را از سنین پایه در مدارس بگنجاند.

خانواده‌ها با الگوسازی رفتار سالم رسانه‌ای، گفتگوی باز درباره محتوا و ایجاد محیط حمایتگر نقش کلیدی دارند.

رسانه‌ها و پلتفرم‌ها باید مسئولیت‌پذیر باشند، با اطلاعات غلط مبارزه کنند و ابزارهای مدیریت زمان و محتوای آزاردهنده ارائه دهند.

جامعه مدنی با آگاهی‌بخشی، توسعه منابع آموزشی و حمایت از قربانیان زورگویی آنلاین فعال باشد.

ونکته مهم اینکه افراد باید خودآموزی، تفکر انتقادی و مهارت‌های مدیریت استرس را تمرین کنند و مرزهای سالم دیجیتال تعیین نمایند.

تاب آوری و سواد رسانه تنها سلاح های فردی نیستند؛جامعه ای که شهروندان آن قادرند اطلاعات را به دقت ارزیابی کنند،سلامت روانی خود را در فضای پیچیده آنلاین حفظ کنند، و بر اساس فهمی عمیق و متعادل، مشارکت مدنی مؤثری داشته باشند.

دکتر محمدرضا مقدسی بنیانگذار رسانه تاب آوری در پایان آورده است سرمایه گذاری در پرورش همزمان سواد رسانه ای برای شناخت جهان و تاب آوری روانی برای پیمایش سالم در آن، نه یک انتخاب خوب، بلکه یک ضرورت فوری برای رفاه فردی و انسجام اجتماعی در جهان به هم پیوسته و پرچالش امروز است.

که آموخته ایم تاب آوری چیزی نیست که خوب باشد تاب آوری ضرورت است لذا آینده از آن جوامعی است که این دو ستون را در قلب آموزش و فرهنگ خود قرار دهند.