تاب‌آوری رسانه و فرهنگ نقش مهمی در حفظ هویت ملی و مقابله با تهدیدات فرهنگی دارد.
در جهانِ به‌هم‌پیوسته و پرتلاطم امروز، مفهوم تاب‌آوری رسانه و فرهنگ به یکی از مباحث اصلی ارکان ثبات و پویایی جوامع تبدیل شده است.
تاب‌آوری در این حوزه، به معنای ظرفیت نظام‌های رسانه‌ای و فرهنگی برای مقاومت در برابر شوک‌ها (مانند بحران‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فناورانه یا بلایای طبیعی)، انطباق مؤثر با تغییرات سریع، و بازیابی سریع عملکردهای حیاتی خود است.
تاب‌آوری رسانه و فرهنگ می‌تواند به تقویت ارتباطات اجتماعی و افزایش همبستگی در جامعه کمک کند.
این تنها به معنای زنده ماندن و یا بقای سازمانهای رسانه ای و یا عناصر فرهنگی نیست، بلکه توانایی یادگیری، نوآوری و حتی رشد در شرایط دشوار را در بر می‌گیرد.
در عصری که جریان اطلاعات بی‌وقفه و گاه مخرب است، تقویت تاب‌آوری رسانه و فرهنگ یک ضرورت حیاتی برای حفظ هویت، انسجام اجتماعی و سلامت دموکراتیک است.
رسانه‌ها قلب تپنده تاب‌آوری فرهنگی هستند.
رسانه‌ها، به‌عنوان شریان‌های اصلی اطلاعات و گفت‌وگو در جامعه، نقشی محوری در شکل‌دهی و تقویت تاب‌آوری فرهنگی ایفا می‌کنند.
در زمان بحران‌ها (مانند جنگ، بیماری‌های همه‌گیر، یا بلایای طبیعی)، رسانه‌های معتبر با ارائه اطلاعات دقیق، به‌موقع و مفید، به کاهش هرج‌ومرج، مقابله با شایعات و ایجاد حس امنیت کمک می‌کنند.
آن‌ها با بازتاب تجربیات مشترک، دردها و امیدهای جامعه، به ترویج همدلی، تقویت همبستگی ملی و تسهیل فرآیندهای التیام بخشی می‌پردازند. بنابراین، وجود رسانه‌های مستقل، حرفه‌ای و پاسخگو، رکن اساسی و محرک اصلی تاب‌آوری رسانه و فرهنگ محسوب میشود.
با این حال، فضای دیجیتال چالش‌های بی‌سابقه‌ای را پیش روی تاب‌آوری رسانه و فرهنگ قرار داده است.
انبوه‌سازی اطلاعات (Infodemic)، گسترش سریع اخبار جعلی و اطلاعات نادرست، قطبی‌سازی فضای مجازی، مدل‌های اقتصادی ناپایدار برای رسانه‌های خبری سنتی، و حملات سایبری، همگی ثبات و اعتماد را تهدید می‌کنند.
الگوریتم‌های پلتفرم‌های بزرگ که اغلب بر درگیری حداکثری (Engagement) تمرکز دارند، ممکن است ناخواسته به انتشار محتوای افراطی و تضعیف گفت‌وگوی سازنده دامن بزنند. این چالش‌ها مستلزم پاسخ‌های نوآورانه و انطباقی برای حفظ تاب‌آوری فرهنگی در محیطی پویا و گاه خصمانه است.
راهکارهای تقویت تاب‌آوری رسانه‌ای از تولید محتوی تا سواد رسانه ای است.
تقویت تاب‌آوری رسانه مستلزم اقدامات چندجانبه است. از یک سو، رسانه‌ها باید بر کیفیت، دقت و عمق گزارش‌گری خود تمرکز کنند و به منابع معتبر پایبند باشند.
تنوع‌بخشی به مدل‌های درآمدی (مانند عضویت، کمک‌های مردمی، مدل‌های ترکیبی) برای کاهش وابستگی به تبلیغات و تأمین استقلال مالی حیاتی است.
سرمایه‌گذاری در امنیت سایبری و حفاظت از زیرساخت‌های دیجیتال نیز ضروری است.
از سوی دیگر، ارتقای سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی در سطح جامعه یک رکن اساسی برای تاب‌آوری فرهنگی است.
توانمندسازی شهروندان برای تشخیص منابع معتبر، تحلیل انتقادی محتوا، شناسایی اطلاعات نادرست و مشارکت مسئولانه در فضای مجازی، جامعه را در برابر اثرات مخرب اطلاعات سمی مقاوم‌تر می‌سازد.
مولفه‌های اصلی تاب‌آوری فرهنگی ریشه در هویت و تنوع دارد.
تاب‌آوری فرهنگی فراتر از رسانه‌ها، به ظرفیت کلی یک جامعه در حفظ، بازتفسیر و انتقال ارزش‌ها، سنت‌ها، هنرها و هویت مشترک خود در مواجهه با فشارها گفته میشود.
این تاب‌آوری ریشه در مولفه‌هایی چون تنوع فرهنگی (پذیرش و احترام به تفاوت‌ها به عنوان منبع غنای جامعه)، حافظه جمعی (حفظ میراث ملموس و ناملموس و درس‌آموزی از گذشته)، خلاقیت و نوآوری فرهنگی (توانایی هنرمندان و فعالان فرهنگی در پاسخ به تحولات و خلق معانی جدید)، و انسجام اجتماعی (پیوندهای اعتماد و همکاری بین گروه‌های مختلف) دارد.
تاب‌آوری رسانه و فرهنگ نیازمند آموزش‌های مستمر و ارتقای سواد رسانه‌ای در میان مردم است.
حمایت از نهادهای فرهنگی، هنرمندان و حافظان میراث در ترویج این مولفه‌ها نقشی حیاتی ایفا می‌کند.
تاب‌آوری رسانه و فرهنگ یک خیابان یک‌طرفه نیست و مستلزم مشارکت فعال مخاطبان است.
حمایت مالی از رسانه‌های مستقل و نهادهای فرهنگی معتبر، مشارکت در گفت‌وگوهای سازنده (چه در فضای مجازی و چه حقیقی)، تولید و اشتراک‌گذاری محتوای مثبت و معتبر، و مطالبه‌گری برای شفافیت و پاسخگویی نهادهای فرهنگی و رسانه‌ای، همگی اقداماتی هستند که شهروندان می‌توانند برای تقویت این تاب‌آوری انجام دهند.
جامعه‌ای که شهروندان آن نسبت به فرهنگ و اطلاعات خود احساس مسئولیت می‌کنند، در برابر بحران‌ها بسیار مقاوم‌تر خواهد بود. این تعامل دوسویه، بنیان تاب‌آوری فرهنگی را مستحکم می‌کند.
تاب‌آوری رسانه و فرهنگ باعث میشود که جوامع در برابر بحران‌ها و تغییرات سریع جهانی انعطاف‌پذیرتر باشند.
سیاست‌گذاری و حکمرانی چارچوب‌های حمایتی تاب آوری فرهنگی را میسازند.
دولت‌ها و نهادهای حاکمیتی نقش تعیین‌کننده‌ای در ایجاد محیطی مساعد برای تاب‌آوری رسانه و فرهنگ دارند.
تدوین و اجرای قوانینی که از استقلال رسانه‌ها، آزادی بیان و دسترسی به اطلاعات حمایت می‌کنند، پایه‌ای ضروری است.
سیاست‌های حمایتی از جمله تأمین مالی عمومی غیرمستقیم (مانند معافیت‌های مالیاتی، یارانه‌ها برای پروژه‌های فرهنگی و رسانه‌ای مستقل)، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های فرهنگی و دیجیتال در مناطق محروم، و حمایت از آموزش سواد رسانه‌ای در مدارس و جامعه، بسیار مؤثرند.
حکمرانی خوب مستلزم گفت‌وگوی مستمر با ذی‌نفعان فرهنگی و رسانه‌ای برای طراحی سیاست‌های اثربخش است.
این چارچوب‌های حمایتی، شالوده استواری برای تاب‌آوری فرهنگی فراهم می‌آورند.
دکتر محمدرضا مقدسی بنیانگذار رسانه تاب آوری درخاتمه آورده است تقویت تاب‌آوری رسانه و فرهنگ یک انتخاب نیست، بلکه یک سرمایه‌گذاری حیاتی برای آینده‌ای پایدار است.
در جهانی که تغییر تنها ثابت است، جوامعی که ظرفیت رسانه‌ها و نظام‌های فرهنگی خود را برای مقاومت، انطباق و نوآوری پرورش می‌دهند، بهتر می‌توانند بر چالش‌های پیچیده غلبه کرده، هویت خود را حفظ نمایند و به پیشرفت ادامه دهند.
این فرآیندی مستمر است که نیازمند تعهد جمعی رسانه‌ها، نهادهای فرهنگی، شهروندان و سیاست‌گذاران به ارزش‌هایی چون حقیقت، کیفیت، تنوع، گفت‌وگو و نوآوری است. با پرورش فرهنگ می‌توانیم جوامعی بسازیم که نه تنها در طوفان‌ها پابرجا می‌مانند، بلکه از آن‌ها قوی‌تر و یکپارچه‌تر بیرون می‌آیند. آینده فرهنگی و رسانه‌ای ما به تاب‌آوری گره خورده است.