آگاهی یکی از مهم‌ترین دیوارهای دفاعی در برابر تهدیدات مختلف، چه در سطح فردی و چه در سطح ملی است.
دکترعلیرضا صارمی
امنیت بمنزله فرهنگ به معنای گسترش آگاهی، ارزش‌ها و رفتارهایی است که در جامعه نهادینه شده و منجر به حفظ نظم، ثبات و سلامت افراد می‌شود.
زمانی که امنیت تنها متکی به نیروهای کنترلی و پلیسی باشد، پایداری لازم را نخواهد داشت؛
بلکه زمانی پایدار می‌گردد که در قالب یک فرهنگ عمومی درآید و همه اعضای جامعه آن را بپذیرند و در عمل نیز به آن عمل کنند.
این نوع فرهنگ امنیتی زمانی شکل می‌گیرد که مردم به این باور برسند که :
امنیت تنها مربوط به دولت نیست، بلکه مسئولیت همه است و هر فردی با رعایت قوانین، همکاری با مسئولان، گزارش تخلفات و پرهیز از رفتارهای خطرآفرین، نقش مهمی در تقویت آن دارد.
بنابراین، ترویج فرهنگ امنیت نیازمند آموزش، فرهنگ‌سازی و مشارکت گسترده مردم است تا بتوان جامعه‌ای ایمن، پویا و مقاوم خلق کرد.
جوامعی که در آنها شهروندان از وضعیت کشور، چالش‌های موجود و راهکارهای مقابله با آنها آگاهی دارند، همواره در مسیر پیشرفت و تقویت تاب‌آوری قرار دارند.
آگاهی به معنای درک صحیح از مسائل داخلی و خارجی، شناخت توطئه‌ها و تهدیدهای نرم و سخت، و همچنین آشنایی با ظرفیت‌ها و منابع ملی است.
وقتی افراد جامعه متوجه نقش خود در حفظ امنیت، استقلال و تمامیت ارضی کشور می‌شوند، می‌توانند با هوشیاری و بصیرت لازم در مقابل هرگونه تهدید ایستادگی کنند.
بنابراین، آگاهی فردی پایه و اساس آگاهی جمعی است و بدون وجود یک جامعه آگاه، هیچ برنامه‌ای برای دستیابی به توسعه پایدار و امنیت ملی قابل اجرا نخواهد بود.
پایداری بیش از هر چیز به میزان آگاهی عمومی و همراهی مردم با نظام و مسئولین کشور بستگی دارد.
وقتی مردم از مشکلات آگاه هستند و راهکارها را درک می‌کنند، می‌توانند به جای واکنش‌های ناآگاهانه، اقدامات خود را در راستای حل مسائل هماهنگ کنند.
آگاهی همچنین موجب افزایش اعتماد متقابل بین مردم و مسئولان می‌شود و فضایی را فراهم می‌کند که در آن همکاری‌های لازم برای غلبه بر چالش‌ها به‌خوبی صورت می‌گیرد.
سرمایه‌گذاری در زمینه افزایش آگاهی عمومی از طریق آموزش، رسانه و فضای مجازی، یک ضرورت استراتژیک برای تقویت بنیان‌های تاب‌آوری ملی محسوب می‌شود.
متغیرهای اجتماعی به عنوان عوامل کلیدی در شکل‌دهی به ساختارهای امنیتی جوامع، نقش برجسته‌ای در تاب‌آوری و امنیت ملی ایفا می‌کنند.
این متغیرها، از جمله سن، جنسیت، طبقه اجتماعی، و رفتارهای سازمانی، نه تنها شرایط موجود را تحلیل می‌کنند، بلکه زمینه‌های لازم برای پاسخ‌گویی به تهدیدات امنیتی را فراهم می‌کنند.
در این راستا، تحقیقات نشان داده‌اند که درک عمیق از متغیرهای اجتماعی می‌تواند استحکام نظام امنیتی را در برابر تغییرات پیچیده افزایش دهد .
تاب‌آوری و امنیت ملی نیز از این الگو مستثنی نیستند، زیرا تعاملات اجتماعی زمینه‌ساز همکاری‌های مؤثر در مدیریت امنیت ملی هستند.
سن و جنسیت به عنوان پایه‌های اجتماعی
سن و جنسیت به عنوان متغیرهای هسته‌ای، تأثیر مستقیمی بر الگوهای رفتاری افراد در قبال امنیت دارند.
مثلاً، نوجوانان و جوانان به دلیل آشنایی بیشتر با فناوری‌های دیجیتالی نقش کلیدی در مقابله با تهدیدات سایبری دارند،
در حالی که گروه‌های سنی بالاتر ممکن است در اجرای سیاست‌های سنتی امنیتی کارآمدتر باشند .
تحقیقات نشان داده‌اند که شرکت فعال زنان در مجامع تصمیم‌گیری امنیتی می‌تواند منجر به تصمیماتی با دیدگاه‌های متنوع و پایدارتر شود .
این عوامل در تقویت تاب‌آوری و امنیت ملی ایران نیز حائز اهمیت است.
طبقه اجتماعی و شغل
طبقه اجتماعی و نوع شغل افراد، سطح دسترسی آنها به منابع امنیتی و آگاهی‌های لازم را تعیین می‌کنند.
افراد در طبقات بالاتر ممکن است به دلیل دسترسی به آموزش‌های تخصصی، در مدیریت امنیت سازمانی مشارکت فعال‌تری داشته باشند .
در مقابل، کارگران و اقشار کم‌درآمد اغلب در معرض تهدیداتی مانند کلاهبرداری‌های مالی قرار دارند که نیازمند سیاست‌های هدفمند برای تقویت تاب‌آوری و امنیت ملی هستند .
این موضوع نشان میدهد که نابرابری‌های اجتماعی می‌توانند ضعف‌های امنیتی یا مشکلات قضایی را تشدید کنند.
محیط کار و ساختار سازمانی هم نقش مهمی در شکل‌گیری رفتارهای امنیتی کارکنان دارد.
سازمان‌هایی که فرهنگ امنیتی را ترویج می‌دهند، شاهد کاهش خطاها و تخلفات امنیتی هستند .
علاوه بر این، فشارهای گروهی و هنجارهای سازمانی می‌توانند منجر به رعایت بیشتر مقررات امنیتی شوند، حتی اگر فردی به طور شخصی به آنها اعتقاد نداشته باشد .
این الگوها در تقویت تاب‌آوری و امنیت ملی کشورها ضروری هستند، زیرا منجر به ایجاد شبکه‌ای از مسئولیت‌های مشترک می‌شوند .
هرچند عوامل سازمانی و اجتماعی اهمیت زیادی دارند، ولی ویژگی‌های شخصی مانند هوشیاری فردی، انگیزه، و میزان آگاهی امنیتی نیز نقش برجسته‌ای در رفتارهای امنیتی ایفا می‌کنند.
مطالعات نشان داده‌اند که افراد با هوشیاری بیشتر تمایل دارند ریسک‌های امنیتی را بهتر تشخیص دهند و اقدامات پیشگیرانه انجام دهند .
این موضوع برجسته می‌کند که تقویت تاب‌آوری و امنیت ملی نیازمند توجه همزمان به ابعاد فردی و ساختاری است.
رفتارهای اجتماعی و تأثیرات گروهی می‌توانند منجر به گسترش فرهنگ امنیتی در جامعه شوند.
برای مثال، اگر بیشتر افراد در جامعه از سواد رسانه برخودار باشند و یا از امنیتی دیجیتال برخوردار باشند و از آن استفاده کنند، فرد دیگری نیز احتمالاً دنباله‌روی خواهد کرد .
این پدیده که به «تأثیر اجتماعی» معروف است، می‌تواند به عنوان ابزاری برای افزایش آگاهی عمومی و تقویت تاب‌آوری و امنیت ملی مورد استفاده قرار گیرد.
دولت‌ها می‌توانند با استفاده از رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، این الگوها را تقویت کنند.
آموزش و فرهنگ‌سازی امنیتی
آموزش و فرهنگ‌سازی امنیتی به عنوان یک متغیر اجتماعی کلیدی، زمینه‌ساز توسعه دانش امنیتی در جامعه هستند.
محققان برجسته کرده‌اند که یادگیری اجتماعی می‌تواند رفتارهای انسانی را در قبال تهدیدات امنیتی تغییر دهد .
به عنوان مثال، برنامه‌های آموزشی که بر مفاهیم امنیت سایبری تمرکز دارند، می‌توانند منجر به کاهش حملات فیشینگ شوند.
این رویکرد در تقویت تاب‌آوری و امنیت ملی ایران نیز حائز اهمیت است،زیرا جامعه‌ای آگاه، دیواری محکم در مقابل تهدیدات است.
متغیرهای اجتماعی به عنوان ستون‌های فرهنگی و ساختاری، نقش اساسی در تقویت تاب‌آوری و امنیت ملی ایفا می‌کنند.
از سن و جنسیت گرفته تا عوامل سازمانی و آموزش عمومی، هر یک ابعاد مختلفی از استحکام امنیتی را شکل می‌دهند.
دولت‌ها باید با توجه به این متغیرها، سیاست‌هایی یکپارچه طراحی کنند که هم به نیازهای فردی و هم به الزامات جمعی پاسخ دهند.
فقط در این صورت است که می‌توان به سطحی از تاب‌آوری و امنیت ملی دست یافت که در برابر تحولات پیچیده آینده مقاومت لازم را داشته باشد.
