کشوری که بتواند فرهنگ و هویت خود را حفظ کند، در برابر هرگونه تهاجم نرم مقاومت لازم را داشته باشد زمینه را برای دستیابی به امنیت پایدار فراهم خواهد کرد.
دکتر محمدرضامقدسی مشاور عالی ماموریت ملی تاب آوری فرهنگی
امروزه پدافند غیرعامل و تاب‌آوری به یکی از ارکان اصلی امنیت ملی هر کشوری تبدیل شده است. در عصری که تهدیدها دیگر تنها به مرزهای نظامی و فیزیکی محدود نمیشوند، بلکه بیشتر از طریق فضای مجازی، رسانهها، اطلاعات نادرست و حملات روانی صورت میگیرند، پدافند غیرعامل و تاب‌آوری به عنوان یک ضرورت برای مقابله با این نوع تهدیدات، اهمیت بیشتری یافته است.
این متغیرها شامل باورها، احساسات، هویت فردی و جمعی، انگیزهها و نحوه درک خطر هستند که می‌توانند قدرت مقاومت و تاب‌آوری جامعه را تقویت یا ضعیف کنند.
پدافند غیرعامل و تاب‌آوری چیست؟
این تهدیدات می‌توانند شامل حملات سایبری، جنگ روانی، تبلیغات منفی، شایعهپراکنی، تحریمهای اقتصادی و فرهنگی، و تلاشهایی برای زیر سوال بردن هویت ملی و اعتقادی باشند.
پدافند غیرعامل و تاب‌آوری دو وجه یک مسئله هستند که در کنار هم، امنیت ملی را در برابر تهدیدات غیرمستقیم تضمین میکنند
در واقع، تمامی تدابیر فنی، اقتصادی، سازمانی و اطلاعاتی، در نهایت به افراد و جوامع برمیگردد.
اینجاست که متغیرهای روانشناختی به عنوان عامل تعیینکننده در شکلگیری واکنشها، تصمیمگیریها و رفتارهای فردی و جمعی، اهمیت پیدا میکنند.
این متغیرها می‌توانند در جهت افزایش تاب‌آوری و مقاومت جامعه عمل کنند یا در صورت نادیده گرفتن آنها، باعث شکنندگی و آسیبپذیری بیشتر شوند.
۱. هویت ملی و اجتماعی
افرادی که احساس تعلق و ارتباط عمیقی با هویت فرهنگی، تاریخی و ملی خود دارند، در برابر حملات فرهنگی و روانی مقاومت بیشتری نشان میدهند.
تقویت این هویت از طریق آموزش، رسانهها و فعالیتهای فرهنگی، می‌تواند به افزایش تاب‌آوری جامعه در برابر توطئههای خارجی کمک کند.
۲. اعتماد به موسسات و سازمانها
وقتی مردم احساس کنند که مسئولان قادر به مدیریت بحرانها هستند و اطلاعات منتشر شده از آنها صادقانه و قابل اعتماد است، احتمال واکنش‌های هیجانی و ناامیدی کاهش مییابد.
در مقابل، عدم وجود اعتماد عمومی می‌تواند زمینه را برای گسترش شایعات و بیثباتی فراهم کند.
۳. سطح آگاهی و ادراک خطر
افرادی که با مفاهیم امنیتی و روشهای مقابله با حملات روانی آشنا هستند، کمتر تحت تأثیر اطلاعات نادرست قرار میگیرند.
بنابراین، آموزش و فرهنگسازی در سطح جامعه نقش برجستهای در تقویت مقاومت روانی دارد.
۴. هوش هیجانی و مدیریت استرس
افراد با هوش هیجانی بالا، قادر به تصمیمگیری منطقی در مواقع بحرانی هستند و کمتر تحت تأثیر تبلیغات منفی و شایعات قرار میگیرند. این موضوع در سطح فردی و سازمانی باید مورد توجه قرار گیرد.
۵. احساس توانمندی و کنترل بر رویدادها
متغیر روانشناختی دیگری که در پدافند غیرعامل و تاب‌آوری اهمیت دارد، احساس توانمندی و کنترل بر رویدادهاست.
وقتی افراد احساس کنند که می‌توانند بر روی حوادث تأثیر بگذارند و در مسیر بهتر شدن شرایط نقش داشته باشند، مقاومت بیشتری در برابر یأس و ناامیدی نشان میدهند.
این امر از طریق ایجاد فرصت‌های مشارکتی، تشویق به خودکفایی و تقویت اعتماد به نفس در جامعه محقق می‌شود.
دکتر محمدرضا مقدسی در ادامه آورده است متغیرهای روانشناختی می‌توانند به دو صورت مستقیم و غیرمستقیم بر پدافند غیرعامل و تاب‌آوری تأثیر بگذارند:
– تأثیر مستقیم: شامل واکنش‌های فردی و جمعی به تهدیدات، مانند مقاومت در برابر شایعه، حفظ آرامش و هماهنگی در مواقع بحرانی.برنامه‌هایی که به تقویت این متغیرها می‌پردازند، می‌توانند تأثیر قابل توجهی در افزایش پدافند غیرعامل و تاب‌آوری داشته باشند.
برای بهره‌گیری از پتانسیل متغیرهای روانشناختی در تقویت پدافند غیرعامل و تاب‌آوری، چند راهکار کلیدی وجود دارد:
۱. تقویت آموزش‌های امنیتی و فرهنگی: آموزش مفاهیم امنیتی، هویت ملی و نحوه مقابله با حملات روانی در مدارس، دانشگاه‌ها و محیط‌های کاری.
پدافند غیرعامل و تاب‌آوری به عنوان مبنای امنیت ملی هر کشوری شناخته می‌شوند.
با توجه به اینکه بیشتر تهدیدات امروزی از طریق روانی، فرهنگی و اطلاعاتی صورت میگیرند، توجه به متغیرهای روانشناختی در این زمینه ضروری است.
این متغیرها، از جمله هویت ملی، اعتماد عمومی، آگاهی از خطر، هوش هیجانی و احساس توانمندی، می‌توانند تفاوت اساسی در واکنش فردی و جمعی به تهدیدات ایجاد کنند.
لذا میتوان انتظار داشت که تقویت این متغیرها از طریق آموزش، فرهنگسازی و مشارکت عمومی، می‌تواند به افزایش مقاومت و تاب‌آوری جامعه در برابر تمامی تهدیدات غیرمستقیم کمک کند.
در دنیای کنونی، جنگها دیگر تنها با سلاحهای نظامی پیگیری نمیشوند، بلکه بیشتر از طریق تأثیرگذاری بر ذهن، باورها و هویت افراد و جوامع انجام می‌شود.
این نوع تهدیدات با هدف قرار دادن ارزشها، باورهای دینی، زبان، آداب و رسوم و ساختار فرهنگی جامعه، سعی در تضعیف هویت ملی و ایجاد ناامنی درونی دارند.
این امر مستلزم توجه به تولید محتوای فرهنگی، تقویت آموزش و پرورش، مدیریت صحیح فضای مجازی و ارتقاء آگاهی عمومی نسبت به تهدیدات فرهنگی است.
بدون شک، کشوری که بتواند فرهنگ و هویت خود را حفظ کند، در برابر هرگونه تهاجم نرم مقاومت لازم را داشته و زمینه را برای دستیابی به امنیت پایدار فراهم خواهد کرد.
نقش متغیرهای روانشناختی در تاب آوری و تحکیم امنیت ملی
