ارتقاء تاب‌آوری جوامع محلی در مقابله با خشکسالی یکی از راهبردهای اساسی و آینده‌نگر است که در پژوهش‌های علمی اخیر به‌ویژه در حوزه مدیریت منابع طبیعی ایران مورد توجه قرار گرفته است.
تغییرات اقلیمی و تأثیرات آن بر منابع آب سطحی و زیرزمینی به همراه مدیریت نامناسب این منابع، باعث افزایش آسیب‌پذیری جوامع محلی شده است.
بنابراین صرفاً اصلاح روش‌های مدیریت منابع آبی کافی نیست و افزایش تاب‌آوری جوامع به عنوان راهکاری موثر و ضروری در کاهش اثرات منفی خشکسالی مطرح شده است.
تاب‌آوری به معنای توانایی جوامع برای انطباق، بازسازی و حفظ نظام‌های زیستی، اقتصادی و اجتماعی خود در شرایط بحران است که می‌تواند به مدیریت بهینه خشکسالی کمک کند و از تخریب بیشتر دارایی‌ها و معیشت جوامع روستایی جلوگیری نماید.
عفت حیدری عضو ارشد خانه تاب آوری در ادامه آورده است ابعاد تاب‌آوری جوامع محلی چندجانبه و شامل زیرساخت‌ها، ابعاد فیزیکی، طبیعی، اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی، مدیریت و حکمرانی، و ابعاد انسانی و فردی است.
تحقیقات میدانی در مناطق مختلف ایران نشان داده که زیرساخت‌ها و ابعاد فیزیکی و طبیعی بیشترین تأثیر را در ارتقاء تاب‌آوری دارند، در حالی که ابعاد اجتماعی-فرهنگی نیز نقش کلیدی و قابل توجهی ایفا می‌کنند.
توجه به این ابعاد و تقویت آن‌ها موجب افزایش انعطاف‌پذیری سیستم‌های اجتماعی-اکولوژیکی شده و جوامع را قادر می‌سازد تا بهتر با خشکسالی‌های تکرارشونده مقابله کنند و خسارات احتمالی را به حداقل برسانند.
تخصیص منابع و تصمیم‌گیری‌های محلی باید با تاکید بر تقویت این ابعاد صورت گیرد تا تاب‌آوری از سطح فردی به سطح خانواده‌ها و جوامع گسترش یابد و ظرفیت مقابله با تنش‌های زیست محیطی افزایش یابد.
از دید آینده‌نگری و سیاست‌گذاری توسعه پایدار، ظرفیت‌سازی و آموزش جوامع محلی از طریق افزایش دانش، مهارت‌ها و آگاهی‌های مرتبط، از جمله اقدامات مهم برای ارتقاء تاب‌آوری به شمار می‌روند.
این اقدامات فرهنگی و نهادی، علاوه بر بهبود کیفیت زندگی، به احیای محیط زیست و حفظ عملکردهای اکوسیستم نیز کمک می‌کنند.
در واقع، تغییر رویکرد از بهره‌برداری صرف به فعالیت‌های احیایی محیط زیست نیازمند برنامه‌های آموزشی و ترویجی گسترده است که حضور فعال و تصمیم‌سازان محلی را نیز تضمین می‌کند.
بدین ترتیب، ارتقاء تاب‌آوری یک فرایند چندبعدی است که تنها از طریق همکاری بین دولت، کارشناسان و جوامع محلی می‌تواند به تحقق برسد و ایفای نقش موثر در مقابله با خشکسالی‌های فراگیر ایران داشته باشد.
ارتقاء تاب‌آوری جوامع محلی راه حلی برای توسعه مدیریت پایدار منابع طبیعی و حفاظت از معیشت‌های آسیب‌پذیر در مناطق خشک و نیمه‌خشک کشور به شمار می‌آید.
از منظر توسعه پایدار، حفظ هویت فرهنگی یکی از ابعاد اساسی است که بر تاب آوری جامعه در برابر تغییرات اجتماعی، اقتصادی و محیطی تأثیر می‌گذارد.
توسعه پایدار در این رویکرد فراتر از رشد اقتصادی صرف، متضمن توانمندسازی جوامع برای حفظ منابع طبیعی، بهره‌گیری از فناوری‌های پایدار و همچنین حفظ و انتقال ارزش‌ها، سنت‌ها و فرهنگ محلی است. پژوهش‌ها و سخنان کارشناسان حوزه تاب‌آوری نشان می‌دهد جوامعی که هویت فرهنگی قوی دارند، در مقابل تحولات و تهدیدات، به ویژه تغییرات اقلیمی، مقاوم‌ترند و عملکرد بهتری در تداوم زندگی دارند. برنامه‌های آموزشی و آگاه‌سازی، نقش مهمی در انتقال دانش‌های فرهنگی و مقابله با گسست‌های نسلی ایفا می‌کنند.
دولت و نهادهای مرتبط نیز با طراحی سیاست‌های حمایتی، از جمله حفاظت از صنایع دستی و برگزاری جشنواره‌های فرهنگی، زمینه را برای تحقق این اهداف فراهم می‌آورند.
به این ترتیب، ماموریت ملی تاب آوری فرهنگی هویت محور بر همسویی اهداف فرهنگی و توسعه پایدار تاکید دارد و با تمرکز بر زندگی در کویر، نمونه‌ای عملی از پیوند میان میراث فرهنگی و توسعه پایدار در ایران به شمار می‌رود.
دبیرخانه ماموریت ملی تاب آوری فرهنگی هویت محور، که توسط دانشگاه حکیم سبزواری مدیریت و اجرا می‌شود، توجه ویژه‌ای به توسعه پایدار و آیین زندگی در مناطق کویری دارد.
این ماموریت ملی که در مهر ۱۴۰۳ تصویب و به عنوان یک الگوی ملی شناخته شده است، بر حفظ و تقویت مولفه‌های کلیدی هویت فرهنگی، از جمله تاریخ اجتماعی شیعه، ورزش پهلوانی، آداب و آیین کویر و میراث فرهنگی تأکید دارد.
هدف اصلی این برنامه، افزایش همبستگی اجتماعی، ارتقای آگاهی فرهنگی و آموزش مهارت‌های سازگاری است تا جامعه بتواند با چالش‌ها و بحران‌های گوناگون به صورت تاب‌آورانه مواجه شود. به طور مشخص، آیین زندگی در کویر به عنوان یکی از عناصر هویتی مهم، در این ماموریت جایگاه ویژه‌ای دارد و تلاش می‌شود تا از طریق حفاظت و احیای سنت‌ها و آداب خاص این مناطق، هویت فرهنگی محلی حفظ و تقویت گردد.
