تاب‌آوری اجتماعی از رویا تا واقعیت

هیچ جامعه‌ای بدون سیاست‌گذاری دقیق و مدیریت کارآمد بحران نمی‌تواند تاب‌آوری اجتماعی پایداری داشته باشد.

خاطره اکبری

تاب‌آوری اجتماعی به توانایی جامعه برای مقابله، سازگاری و بازگشت به حالت عادی پس از بحران‌ها گفته می‌شود. بحران‌هایی مانند بلایای طبیعی، بیماری‌های همه‌گیر یا بحران‌های اقتصادی، همگی می‌توانند تاب‌آوری اجتماعی یک جامعه را محک بزنند. وقتی می‌گوییم جامعه‌ای تاب‌آور است، یعنی توانسته با استفاده از همبستگی، اعتماد و همکاری جمعی، نه‌تنها بحران را پشت سر بگذارد بلکه از آن فرصتی برای رشد بسازد.
خاطره اکبری در ادامه آورده است در دنیای امروز، تاب‌آوری اجتماعی دیگر یک انتخاب نیست، بلکه ضرورتی برای بقا و پیشرفت است.
social resilience یا تاب آوری اجتماعی را میتوان ظرفیت تبدیل و تحول، تطبیق و سازگاری و توان مقابله با تنش و بحرانهای اجتماعی نامید.
به گزارش میگنا تاب آوری اجتماعی از ظرفیت و توانایی خاصی در افراد و گروهها، خانواده و جوامع صحبت میکند که عمدتا یادگیری و سازگاری در تغییرات تحمیل شده، و همچنین قدرت تطبیق با شرایط و متقضیات را در بر خواهد داشت؛
این به ساده ترین معنا برخورداری از آغازی همیشگی است. احیای مهربانی، توسعه سازگاری، قدرت مبتنی بر انعطاف، سرمایه و سازندگی اجتماعی را تقویت میکند وهمزمان موجب و دستاورد تاب آوری است.
زمانی که جامعه ای با نیازهای تازه، خطرات و یا تهدیدات مواجه میشود دچار درهم شکستگی و بحران خواهد شد.از این رو بسیاری از متون بازگشت سریع به شرایط قبل از بحران را تاب آوری نامیده اند و براین اساس مطالعات تاب آوری ماموریت اصلی خود را برگشت پذیری در سریع ترین زمان ممکن، و با حداقل آشفتگی و حفظ شایستگی میداند.
توسعه تاب آوری باعث میشود که امداد و حمایت های اجتماعی به هنگام و هماهنگ، فراگیر و جامع درحد بهینه اعمال گردد.

از ایده تا نیاز حیاتی
در گذشته، تاب‌آوری اجتماعی بیشتر شبیه یک آرزو یا تصویر ذهنی از جامعه‌ای کامل بود؛ جامعه‌ای که همه اعضای آن در برابر سختی‌ها متحد می‌شوند. اما امروز تاب‌آوری اجتماعی یک نیاز حیاتی است، زیرا تغییرات اقلیمی، بحران‌های بهداشت عمومی و فشارهای اقتصادی، جوامع را با چالش‌های بی‌سابقه روبه‌رو کرده‌اند. این ضرورت باعث شده کشورها و سازمان‌ها به‌طور جدی برای ارتقای تاب‌آوری اجتماعی برنامه‌ریزی کنند.

عناصر کلیدی در ساخت تاب‌آوری اجتماعی
برای آنکه تاب‌آوری اجتماعی به واقعیت تبدیل شود، باید عناصر بنیادین آن تقویت شوند. سرمایه اجتماعی، اعتماد عمومی، سواد بحران، و شبکه‌های حمایتی، ستون‌های اصلی تاب‌آوری اجتماعی هستند. سرمایه اجتماعی شامل روابط، اعتماد و ارزش‌های مشترکی است که همکاری را تسهیل می‌کند. آموزش مهارت‌های حل مسئله و مدیریت بحران نیز نقش مهمی در ارتقای تاب‌آوری اجتماعی دارد، زیرا جوامع آموزش‌دیده بهتر می‌توانند در برابر بحران‌ها عمل کنند.

نقش فرهنگ و هویت جمعی
فرهنگ و هویت مشترک یکی از عوامل پنهان اما مؤثر در ایجاد تاب‌آوری اجتماعی است. جامعه‌ای که اعضای آن احساس تعلق قوی به یکدیگر و به سرزمین خود دارند، در برابر بحران‌ها مقاومت بیشتری نشان می‌دهد. تاب‌آوری اجتماعی از طریق روایت‌های مشترک تاریخی و فرهنگی تقویت می‌شود؛ روایت‌هایی که نشان می‌دهند جامعه پیش‌تر هم بحران‌ها را پشت سر گذاشته و موفق شده است. رسانه‌ها، هنر و آموزش می‌توانند این هویت جمعی و در نتیجه تاب‌آوری اجتماعی را تقویت کنند.

سیاست‌گذاری و مدیریت بحران
هیچ جامعه‌ای بدون سیاست‌گذاری دقیق و مدیریت کارآمد بحران نمی‌تواند تاب‌آوری اجتماعی پایداری داشته باشد. سیاست‌های عمومی باید به گونه‌ای طراحی شوند که هم پاسخ سریع به بحران بدهند و هم ظرفیت پیشگیری و سازگاری را افزایش دهند. در بسیاری از کشورها، تاب‌آوری اجتماعی به‌عنوان یک شاخص مهم در برنامه‌های توسعه ملی دیده می‌شود. شفافیت، مشارکت مردمی و هماهنگی نهادی، ابزارهای کلیدی برای ارتقای تاب‌آوری اجتماعی هستند.

فناوری و نوآوری در خدمت تاب‌آوری اجتماعی
فناوری‌های نوین نقش مهمی در ارتقای تاب‌آوری اجتماعی دارند. استفاده از شبکه‌های اجتماعی، سیستم‌های هشدار سریع، داده‌کاوی و هوش مصنوعی می‌تواند خطرات را زودتر شناسایی کرده و واکنش‌ها را هماهنگ کند. این ابزارها همچنین امکان مشارکت گسترده‌تر شهروندان را در فرآیندهای تصمیم‌گیری فراهم می‌کنند. به این ترتیب، فناوری به یک عامل مؤثر در تقویت تاب‌آوری اجتماعی تبدیل می‌شود، البته مشروط به آنکه اصول امنیت و اخلاق رعایت شود.

چالش‌ها در مسیر تحقق تاب‌آوری اجتماعی
با وجود اهمیت تاب‌آوری اجتماعی، موانع زیادی در مسیر تحقق آن وجود دارد. نابرابری اقتصادی، فساد، ضعف نهادهای مدنی و بی‌اعتمادی میان مردم و حاکمیت، می‌توانند مانع شکل‌گیری تاب‌آوری اجتماعی شوند. بحران‌های پی‌درپی نیز ممکن است منابع جامعه را فرسوده و روحیه مردم را تضعیف کند. غلبه بر این چالش‌ها مستلزم اجرای سیاست‌های عدالت‌محور و ایجاد مشارکت واقعی مردم در فرآیند تصمیم‌گیری است.

از رویا به واقعیت – نقشه راه
برای تبدیل تاب‌آوری اجتماعی از یک آرزو به واقعیت، باید نقشه راهی دقیق طراحی شود. این نقشه باید اهداف کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت داشته باشد و شاخص‌های ارزیابی پیشرفت به‌طور منظم سنجیده شوند. آموزش مهارت‌های جمعی، گسترش شبکه‌های محلی، حمایت از گروه‌های داوطلب و تقویت نهادهای عمومی و خصوصی، گام‌های کلیدی در این مسیر هستند. تنها از طریق چنین برنامه‌ریزی مرحله‌ای می‌توان به جامعه‌ای دست یافت که تاب‌آوری اجتماعی بالایی دارد و نه‌تنها در برابر بحران‌ها می‌ایستد، بلکه از آن‌ها فرصتی برای پیشرفت می‌سازد.