خودکشی یکی از مهم‌ترین چالش‌های سلامت روان در جهان است و پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و روانی گسترده‌ای دارد.
طبق آمار سازمان جهانی بهداشت، هر سال بیش از ۷۰۰ هزار نفر بر اثر خودکشی جان خود را از دست می‌دهند و بسیاری از افراد دیگر در معرض خطر اقدام به خودکشی قرار می‌گیرند.
این پدیده تحت تأثیر عوامل فردی، اجتماعی و محیطی قرار دارد و رسانه‌ها نقش مهمی در آن ایفا می‌کنند.
به گزارش میگنا رسانه می‌تواند هم به عنوان عامل خطر عمل کند و هم ابزاری مؤثر برای پیشگیری باشد.
تاب‌آوری، یعنی توانایی مقابله موفق با فشارها، بحران‌ها و مشکلات زندگی، یکی از مهم‌ترین عوامل محافظتی در برابر خودکشی محسوب می‌شود.
تاب‌آوری به افراد کمک میکند تا با چالش‌ها روبه‌رو شوند، راهکارهای سازنده برای مدیریت استرس پیدا کنند و در نهایت احتمال اقدام به خودکشی کاهش یابد.
زهرا نیازاده روانشناس ونویسنده کتاب مسیر تاب آوری تاکید میکند خودکشی پدیده‌ای چندبعدی است که ناشی از ترکیبی از عوامل روان‌شناختی، اجتماعی و محیطی است.
شناخت این عوامل به طراحی برنامه‌های پیشگیری جامع و مؤثر کمک میکند.
عوامل روان‌شناختی شامل اختلالات افسردگی، اضطراب، اختلال دوقطبی، اختلالات شخصیت و سوءمصرف مواد می‌شوند.
افرادی که به اختلالات روانی مبتلا هستند، اغلب دچار افکار ناامیدی، کاهش انگیزه و اختلال در توانایی تصمیم‌گیری می‌شوند که می‌تواند احتمال اقدام به خودکشی را افزایش دهد.
عوامل اجتماعی نیز نقش مهمی در وقوع خودکشی دارند.
تنهایی، مشکلات خانوادگی، خشونت خانگی، فشارهای همسالان، مشکلات اقتصادی و محیط‌های پرتنش از جمله مواردی هستند که ریسک خودکشی را افزایش می‌دهند.
نوجوانان و جوانان به دلیل حساسیت بالای روانی و تأثیرپذیری از محیط اجتماعی، گروهی آسیب‌پذیر محسوب می‌شوند.
عوامل محیطی مانند تجربه تروما، فقر، تبعیض، حوادث ناگهانی و دسترسی محدود به خدمات روان‌شناختی نیز از جمله عواملی هستند که فشار روانی و ناامیدی را تشدید می‌کنند.
محیط‌هایی که فاقد حمایت اجتماعی هستند، ریسک خودکشی را افزایش می‌دهند.
شناخت دقیق و ترکیبی از این عوامل امکان طراحی پیشگیری چندسطحی را فراهم می‌آورد و باعث می‌شود برنامه‌های سلامت روان مؤثرتر اجرا شوند.
بازنمایی خودکشی در رسانه‌ها
رسانه‌ها می‌توانند نقش دوگانه داشته باشند. از یک طرف می‌توانند با انتشار اخبار تحریک‌آمیز و جزئیات گرافیکی، اثر سرایت یا تقلیدی ایجاد کنند و خطر خودکشی را افزایش دهند.
از طرف دیگر، رسانه‌ها می‌توانند به عنوان ابزار پیشگیری عمل کنند و با آموزش، اطلاع‌رسانی و ارائه منابع حمایتی، تاب‌آوری را تقویت کنند.
رسانه‌های خبری، اگر گزارش‌های تحریک‌آمیز منتشر کنند، می‌توانند اثر ورتر ایجاد کنند که در آن افراد آسیب‌پذیر رفتارهای خودکشی را تقلید می‌کنند.
رعایت دستورالعمل‌های رسانه‌ای، ارائه گزارش مسئولانه بدون جزئیات خشونت‌آمیز و معرفی شماره تماس مراکز کمک و مشاوره، می‌تواند از اثرات منفی رسانه جلوگیری کند.
شبکه‌های اجتماعی و انجمن‌های آنلاین فرصت دسترسی سریع به اطلاعات و حمایت همسالان را فراهم می‌کنند.
گروه‌های حمایتی آنلاین و محتواهای آموزشی می‌توانند به کاهش استرس، ارائه راهکارهای مقابله و تقویت تاب‌آوری کمک کنند.
در عین حال، انتشار محتوای خودآسیبی یا اخبار گسترده خودکشی افراد مشهور می‌تواند خطر را افزایش دهد.
رسانه می‌تواند با روایت داستان‌های موفقیت در مقابله با بحران‌های روانی، امید و تاب‌آوری افراد را تقویت کند.
آموزش مهارت‌های مقابله‌ای و ارائه منابع حمایتی از طریق رسانه، از مؤثرترین روش‌های پیشگیری از خودکشی است.
تاب‌آوری و عوامل محافظتی
تاب‌آوری توانایی مدیریت فشارها و بحران‌ها و پیشگیری از افکار خودکشی است. این مهارت شامل جنبه‌های فردی، اجتماعی و محیطی می‌شود.
عوامل فردی شامل استراتژی‌های مقابله‌ای، تفکر مثبت، خوش‌بینی، اعتماد به نفس و مهارت‌های بازسازی شناختی است.
فردی که بتواند هیجانات خود را کنترل کند و راهکارهای سازنده برای مشکلات پیدا کند، کمتر در معرض خودکشی قرار دارد.
عوامل اجتماعی و محیطی شامل حمایت خانواده و دوستان، مشارکت در گروه‌های اجتماعی و فعالیت‌های جمعی، دسترسی به خدمات روان‌شناختی و منابع حمایتی است.
جامعه‌ای که افراد در آن احساس حمایت و تعلق داشته باشند، خطر خودکشی در آن کمتر است.
آموزش و توانمندسازی نیز نقش حیاتی دارد. برنامه‌های آموزشی که سواد روانی، مهارت‌های مقابله‌ای و جستجوی کمک را ارتقا می‌دهند، تاب‌آوری افراد را افزایش می‌دهند و آن‌ها را برای مقابله با بحران‌های روانی آماده می‌کنند.
تعامل رسانه و تاب‌آوری
رسانه و تاب‌آوری می‌توانند یکدیگر را تقویت یا تضعیف کنند. استفاده مثبت از رسانه، مانند کمپین‌های آموزشی، داستان‌های موفقیت و محتوای آنلاین آموزشی، می‌تواند تاب‌آوری و سلامت روان افراد را تقویت کند. رسانه همچنین می‌تواند با ارائه اطلاعات درباره مراکز حمایتی و آموزش مهارت‌های مقابله‌ای به پیشگیری از خودکشی کمک کند.
در مقابل، پوشش بیش از حد خودکشی و انتشار محتوای تحریک‌آمیز می‌تواند اضطراب، ناامیدی و رفتارهای تقلیدی ایجاد کند.
آموزش سواد رسانه‌ای به افراد کمک میکند محتوای رسانه‌ای را به صورت انتقادی ارزیابی کنند، اطلاعات غلط را شناسایی کنند و منابع معتبر را انتخاب نمایند.
این مهارت‌ها باعث افزایش تاب‌آوری و کاهش خطر خودکشی می‌شوند.
راهکارهای پیشگیری و مداخله
برای کاهش خطر خودکشی، راهکارهای متنوع و چندسطحی وجود دارد. رسانه‌ها باید از زبان تحریک‌آمیز پرهیز کنند، جزئیات خشونت‌آمیز منتشر نکنند و شماره تماس مراکز کمک و خدمات مشاوره را در گزارش‌ها ارائه دهند.
پلتفرم‌های آنلاین، ربات‌های گفتگو و اپلیکیشن‌های سلامت روان امکان ارائه حمایت فوری و دسترسی آسان به مشاوره را فراهم می‌کنند.
این ابزارها برای نوجوانان و جوانان که با فضای دیجیتال آشنایی دارند، بسیار مؤثر هستند.
تقویت تاب‌آوری از طریق برنامه‌های جامعه‌محور، درمان شناختی-رفتاری، تمرین‌های ذهن‌آگاهی و حمایت همسالان امکان‌پذیر است و به افراد کمک میکند فشارهای زندگی را بهتر مدیریت کنند.
سرمایه‌گذاری در سلامت روان، ارائه آموزش همگانی، تدوین دستورالعمل‌های رسانه‌ای و دسترسی به خدمات حمایتی از مهم‌ترین سیاست‌های پیشگیری از خودکشی محسوب می‌شوند.
خودکشی پدیده‌ای پیچیده است که تحت تأثیر عوامل روانی، اجتماعی و رسانه‌ای قرار دارد. رسانه می‌تواند هم خطرناک باشد و هم ابزار پیشگیری. تاب‌آوری به افراد کمک میکند فشارها و بحران‌ها را مدیریت کنند و از افکار خودکشی جلوگیری شود.
زهرانیازاده در خاتمه تاکید میکند ترکیب رسانه مسئولیت پذیر، سواد رسانه‌ای، برنامه‌های آموزشی و حمایت اجتماعی می‌تواند ریسک خودکشی را کاهش داده و سلامت روان جامعه را ارتقا دهد.
استفاده هوشمندانه از رسانه و تقویت تاب‌آوری مسیرهای مؤثر برای پیشگیری و ارتقای کیفیت زندگی روانی افراد هستند.
خانه تاب‌آوری ایران بعنوان آدرس اصلی تاب‌آوری ایران پلتفرم و رسانه ای است که با هدف ترویج مفاهیم تاب‌آوری در سطوح فردی، خانوادگی، اجتماعی و سازمانی فعالیت میکند و به عنوان پایگاه علمی و فرهنگی در فضای مجازی فارسی‌زبانان مطرح است.
خانه تاب‌آوری ایران با ارائه مقالات علمی، منابع کتابخانه‌ای، کارگاه‌ها و دوره‌های تخصصی، به ارتقای تاب‌آوری در مواجهه با چالش‌ها و بحران‌های زندگی کمک میکند.
کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی این مجموعه شامل تاب‌آوری در بحران، تاب‌آوری اجتماعی، مقابله با وسواس فکری و تاب‌آوری در برابر اعتیاد است و با تقویت مهارت‌های زندگی، تاب‌آوری فردی و جمعی را ارتقا می‌دهد.
این نهاد، علاوه بر حضور فعال در فضای دانشگاهی و رسانه‌ای، تاکنون بیش از ۴۰ عنوان کتاب تخصصی تاب‌آوری را ترجمه و منتشر کرده است و به عنوان مرجع علمی و فرهنگی تاب‌آوری در ایران شناخته می‌شود.
