نقش کتابخوانی محله محور در تاب آوری فرهنگی و اجتماعی
نقش کتابخوانی محله‌محور در تقویت تاب‌آوری فرهنگی و اجتماعی بسیار پررنگ و اثرگذار است
تاب‌آوری اجتماعی به توانایی افراد و جوامع در مواجهه با چالش‌ها، بحران‌ها و تغییرات محیطی اطلاق می‌شود و تاب‌آوری فرهنگی نیز توانایی حفظ، ارتقاء و بازتولید ارزش‌ها، هنجارها و دانش فرهنگی در شرایط گوناگون است. کتابخوانی محله‌محور، با ایجاد فضاهایی برای دسترسی آسان به کتاب و ترویج فرهنگ مطالعه در سطح محلات، به شکل مستقیم و غیرمستقیم در ارتقای این تاب‌آوری‌ها نقش دارد.
اولین اثر مهم کتابخوانی محله‌محور، تقویت پیوندهای اجتماعی است.
کتابخانه‌ها، کتابخانههای محلی، باشگاه‌های مطالعه و رویدادهای فرهنگی مرتبط با کتاب، محلات را به فضاهایی زنده و تعاملی تبدیل می‌کنند.
این فضاها زمینه گفت‌وگو، تبادل تجربه و ایجاد شبکه‌های حمایتی میان اعضای جامعه را فراهم می‌آورند؛ شبکه‌هایی که در مواجهه با بحران‌ها و مشکلات اجتماعی به نوعی «پشتیبان روانی و اجتماعی» عمل می‌کنند.
علاوه بر بعد اجتماعی، کتابخوانی محله‌محور در تاب‌آوری فرهنگی نیز مؤثر است.
دسترسی مستمر به منابع فرهنگی و آموزشی، افزایش آگاهی فرهنگی و ارتقای مهارت‌های شناختی، به افراد امکان می‌دهد تا با دیدی باز و نقادانه نسبت به مسائل مختلف رفتار کنند و هویت فرهنگی خود را حفظ و تقویت نمایند.
برنامه‌های آموزشی و فرهنگی در سطح محلات، مانند جلسات قصه‌خوانی، کارگاه‌های ادبی و مباحثه‌های فرهنگی، موجب انتقال دانش، ارزش‌ها و مهارت‌های زندگی به نسل‌های مختلف شده و حس تعلق فرهنگی را در میان ساکنان محله افزایش می‌دهد.
از سوی دیگر، کتابخوانی محله‌محور به کاهش نابرابری فرهنگی و اجتماعی کمک می‌کند.
با فراهم کردن دسترسی برابر به منابع آموزشی و فرهنگی، همه اعضای جامعه، صرف‌نظر از سطح اقتصادی یا تحصیلی، فرصت یادگیری و مشارکت در فعالیت‌های فرهنگی را پیدا می‌کنند. این امر همبستگی اجتماعی را تقویت کرده و جوامع را در برابر تنش‌ها و تغییرات اجتماعی مقاوم‌تر می‌سازد.
در مجموع، کتابخوانی محله‌محور نه تنها به ارتقای سطح دانش و فرهنگ عمومی کمک می‌کند، بلکه با تقویت شبکه‌های اجتماعی، ایجاد فرصت‌های مشارکت فرهنگی و کاهش نابرابری‌ها، به شکلی پایدار تاب‌آوری فرهنگی و اجتماعی محلات را افزایش می‌دهد و جامعه‌ای فعال، همدل و مقاوم در برابر چالش‌ها می‌سازد.
کتابخوانی محله‌محور به معنای ترویج مطالعه و فرهنگ کتابخوانی در سطح محله یا محدوده‌های جغرافیایی کوچک اجتماعی است که هدف آن بهره‌گیری از ظرفیت‌های فرهنگی، اجتماعی و آموزشی محله برای ارتقاء فرهنگ مطالعه، افزایش تاب آوری فرهنگی و تقویت پیوندهای اجتماعی است.
دکتر محمدرضا مقدسی مشاور عالی ماموریت ملی تاب آوری فرهنگی روز دوشنبه در این ارتباط به ایرنا گفت که این نوع کتابخوانی بر ایجاد فضاهای مشترک اجتماعی در محله‌ها – مانند کتابخانههای محلی، نشست‌های کتابخوانی و فعالیت‌های فرهنگی مرتبط تأکید دارد که در آن اعضای محله می‌توانند به تبادل دانش و دیدگاه بپردازند و هویت فرهنگی خود را در برابر تغییرات و چالش‌ها حفظ کنند.
وی تصریح کرد: تاب آوری فرهنگی به معنای توانایی یک جامعه یا گروه برای حفظ، بازسازی و نوآوری هویت فرهنگی خود در مواجهه با فشارهای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی یا بحران‌های محلی می‌تواند کلید اصلی در موفقیت پروژه‌های کتابخوانی محله‌محور باشد.
این استاد دانشگاه اضافه کرد: در واقع، کتابخوانی محله‌محور به عنوان یک راهکار موثر برای تقویت “تاب آوری فرهنگی” عمل می‌کند. این کارکرد از طریق چند مؤلفه اصلی حاصل می‌شود: نخست، حفظ هویت فرهنگی و ریشه‌های محلی که در برابر تهدیدات جهانی‌شدن و تغییرات سریع اجتماعی مقاوم می‌ماند.
دوم، ایجاد شبکه‌های قوی اجتماعی در محله که امکان همکاری و مشارکت بیشتر را فراهم می‌آورد. سوم، دسترسی به منابع فرهنگی است که کتابخانه‌ها، مراکز فرهنگی و فضای مجازی می‌توانند فراهم کنند. چهارم، عواملی چون تنوع فرهنگی و سازگاری با تغییرات فرهنگی که امکان تنوع ایده‌ها و نوآوری‌های فرهنگی را می‌دهند.
مقدسی افزود: تاب آوری فرهنگی شامل حفظ فرهنگ بومی و یادگیری از تجربیات گذشته و سازگاری با افق‌های جدید است. در کتابخوانی محله‌محور، این مفهوم با فراهم کردن فضایی برای آموزش و ارتقاء آگاهی فرهنگی و تاریخی مخاطبان محلی به شکل ملموس به کار بسته می‌شود. برنامه‌های آموزشی مرتبط با تاریخ، زبان و هنرهای محلی که در قالب جلسات کتابخوانی برگزار می‌شوند، به تقویت هویت و انسجام اجتماعی کمک می‌کنند و این به نوبه خود منجر به تاب آوری بالاتر فرهنگی می‌گردد.
به گفته موسس خانه تاب‌آوری ایران، علاوه بر تاثیرات فرهنگی، کتابخوانی محله‌محور نقش مهمی در تحکیم روابط اجتماعی و ایجاد حس تعلق در اعضای محله دارد؛ این روابط اجتماعی قوی باعث شکل‌گیری یک جامعه مقاوم‌تر و متصل‌تر در برابر بحران‌ها می‌شود. در واقع، تبادل فرهنگی و ادبی در قالب نشست‌های محلی کتابخوانی، جایی برای بحث و گفتگوی آزاد فراهم می‌آورد که به حل مشکلات محلی و افزایش همبستگی منجر می‌شود. این مسأله نقش مهمی در تقویت تاب آوری فرهنگی ایفا می‌کند و می‌تواند به صورت غیررسمی موجب آموزش مهارت‌های مقابله با تغییرات ناگهانی فرهنگی و اجتماعی شود.
او در ادامه گفت باید تاکید کرد که کتابخوانی محله‌محور به عنوان یک استراتژی فرهنگی، علاوه بر حفظ هویت محلی، فضای نوآوری فرهنگی را نیز فراهم می‌آورد؛ یعنی امکان ترکیب ارزش‌های سنتی با ایده‌های نو و متناسب با مقتضیات زمان. این تعامل میان گذشته و آینده از ارکان اصلی تاب آوری فرهنگی است که باعث پایداری و توسعه فرهنگی جامعه می‌شود. چنین رویکردی نه تنها در حفظ ساختارهای اجتماعی موثر است، بلکه در بهبود کیفیت زندگی افراد و ارتقاء فرهنگی محله نقش کلیدی دارد و به عنوان یک مدل موفق در طرح‌های توسعه فرهنگی و اجتماعی قابل اجرا است.
مقدسی که علاوه بر تاسیس رسانه تاب آوری ترجمه ۴۰ عنوان کتاب را در کارنامه علمی و فرهنگی خود دارد در خاتمه این مطلب آورده است کتابخوانی محله‌محور عبارتی است از پیوند میان آموزش، فرهنگ و همکاری اجتماعی در سطح محله که با هدف تقویت تاب آوری فرهنگی تعریف می‌شود. این مدل می‌تواند به عنوان ابزاری موثر در مقابله با چالش‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی عمل کند و با تاکید بر حفظ هویت فرهنگی، افزایش دسترسی به منابع فرهنگی، تقویت پیوندهای اجتماعی، و نوآوری فرهنگی، جوامع محلی را در مسیر توسعه پایدار فرهنگی و اجتماعی قرار دهد. این موضوع، به ویژه در شرایط بحران‌ها یا تغییرات گسترده، نقش حیاتی در تضمین تداوم و رونق فرهنگ‌های محلی ایفا می‌کند.
مشاور عالی ماموریت ملی تاب آوری فرهنگی افزود: کتابخوانی محله محور به عنوان یک فعالیت جمعی و فرهنگی، نقش بسیار مهمی در افزایش سلامت و تاب‌آوری اجتماعی در سطح محلات ایفا می‌کند. تاب‌آوری اجتماعی به معنای توانایی افراد و جوامع در مقابله، سازگاری و بازگشت به وضعیت مطلوب پس از مواجهه با بحران‌ها و فشارهای اجتماعی است.
کتابخوانی محله محور با ارتقای آگاهی، افزایش مهارت‌های ارتباطی و تقویت حس همبستگی و تعلق به اجتماع، به بالا بردن ظرفیت تاب‌آوری اجتماعی کمک می‌کند.
مطالعه داستان‌ها، تاریخ، فرهنگ و تجارب دیگران، افراد را به یادگیری از گذشته و تفکر انتقادی ترغیب می‌کند، که این امر موجب تصمیم‌گیری بهتر و یافتن راه‌حل‌های خلاقانه برای مشکلات اجتماعی می‌شود.
او تصریح کرد: از منظر تاب‌آوری محله محور، سلامت اجتماعی و روانی شهروندان وابسته به تقویت ارتباطات انسانی و شبکه‌های اجتماعی در محله است.
کتابخوانی گروهی در محلات می‌تواند به ایجاد و تحکیم این شبکه‌ها کمک کند و به عنوان بستری برای تعامل و مشارکت فعال شهروندان عمل نماید.
این فرآیند موجب افزایش اعتماد متقابل، حس مشارکت و خودانگیختگی در میان اعضای محله می‌شود که از عوامل کلیدی تاب‌آوری به شمار می‌روند.
چنین فعالیت‌هایی علاوه بر ارتقای سلامت روانی فردی، باعث افزایش حمایت اجتماعی و بهبود فضای همبستگی اجتماعی در سطح محله می‌گردد.
به این ترتیب کتابخوانی محله محور به عنوان یک راهبرد فرهنگی و اجتماعی، ظرفیت مقابله جمعی با مشکلات و بحران‌ها را در محله افزایش می‌دهد.
مقدسی گفت: علاوه بر بُعد انسانی و اجتماعی، تاب‌آوری اجتماعی بر سلامت اجتماعی نیز تاثیرگذار است؛ به گونه‌ای که تاب‌آوری و حمایت‌های اجتماعی، نقش مهمی در ارتقای کیفیت زندگی و کاهش آسیب‌پذیری افراد دارند.
مطالعات نشان داده‌اند که افرادی که تاب‌آوری بالاتری دارند، سلامت اجتماعی بهتر و حمایت اجتماعی بیشتری دریافت می‌کنند.
از این رو، کتابخوانی محله محور با تقویت مهارت‌های فردی مانند حل مساله، تفکر انتقادی و افزایش آگاهی‌های اجتماعی، سلامت روان و جسم را ارتقا می‌دهد.
ضمن اینکه با ایجاد مکان‌های مشترک مطالعه و برنامه‌های فرهنگی، به بهبود روابط اجتماعی کمک کرده و در نتیجه تاب‌آوری اجتماعی و سلامت اجتماعی را تقویت می‌کند.
به گفته او کتابخوانی محله محور به عنوان یک فعالیت فرهنگی و آموزشی مستمر، فرآیندی کلیدی برای ارتقای سلامت و تاب‌آوری اجتماعی محسوب می‌شود که با تقویت آگاهی، اعتماد، مهارت‌های ارتباطی و حمایت‌های اجتماعی، امنیت و کیفیت زندگی افراد و جوامع محلی را به طور چشمگیری بهبود می‌بخشد.