خیام: «  اندیشمندِ ستیزه گر در برابر خودکامگی  و جمود فکری»

گروه زبان وادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری برگزارمی کند:

نشست چهارم «از هفت شهر عشق تا هزار وادی اندیشه» در ۱۵ اردیبهشت۱۴۰۰

چهارمین نشست از نشست های پنج گانة«از هفت شهر عشق تا هزار وادی اندیشه»(دربزرگداشت عطار و خیام نیشابوری) به بزرگداشت خیام اختصاص دارد. نشست های یک ودو در روزهای ۲۵ فروردین واول اردیبهشت دربزرگداشت عطار ونشست سوم در۸ اردیبهشت دربزرگداشت خیام برگزار و بااستقبال درخورتوجهی روبروشد. دراین نشست های علمی پژوهشی که به همت گروه زبان وادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری، وباهمکاری انجمن ترویج زبان و ادب فارسی ایران( شعبه خراسان) و مرکز فرهنگی و بین الملل شهرکتاب، برگزار می شود علی صادقی منش، مدرّس دانشگاه حکیم سبزواری وپژوهشگر پسادکتری اسطوره شناسی، باموضوع «گریز ازخودکامگی دررباعیات خیام » و سینا جهاندیده، مدرّس دانشگاه فرهنگیان رشت وپژوهشگر حوزه نقدادبی باموضوع « نسبت عمرخیام با گفتمان خیامیّت» سخن خواهند گفت.

سخنران نخست به این نکته خواهد پرداخت که بيش از هر شاعر پارسي گويي، بر شعر، انديشه و شخصيت خيام، پرده ابهام کشيده شده است. نسبت دادن رباعيات مختلف، اين ابهام را چند برابر کرده و از سوي ديگر نيز همين ابهام، سبب اين شمار گوناگون رباعيات وي شده است. خيام به سبب ارتباط تنگاتنگي که در دوران زندگي با دربار و حکومت داشت، از مسايل و مشکلاتي که جامعه را از ثبات و خير همگاني محروم مي کرد، به خوبي آگاه بود. علی صادقی منش دراین سخنرانی به این نکته اشاره خواهدکرد که جامعه اي که خيام در آن مي زيست، عرصة جدال متعصباني شده بود که با تکيه بر عقايد خود، در پي دستيابي به اقتدار بودند. به همين روي، او از رباعي به سان مانيفست مکتبي اخلاقي بهره برد؛ مکتبي که اگر با مکتب هاي امروزي قياس شود بيشترين شباهت را با اصول مکتب «اصالت فايده» دارد؛ در مکتب اخلاقي او، نيکي يا بدي امور، بستگي به پيامد آن ها و اين که چه ميزان خوشي ايجاد مي کنند دارد و به عقايد عمومي و تفاسير متعدد آن وابسته نيست. خيام از اهميت و منفعت آزادي هاي فردي براي پيشرفت جامعه به خوبي آگاه بود؛ به همين روي، در رباعيات خود کوشيد فضاي جمود فکري را که بر جامعه حکم فرما بود، در هم شکند و روحيه تساهل و مدارا را تقويت کند.

سخنران دوم به تفاوت ماهوی خیام پیشامدرن با خیام مدرن می پردازد؛ یعنی دو گزینش از یک گفتمان و همچنین برساختن دو شخصیت متفاوت. گفتمان خیامیت پیشامدرن از شاعری(مؤلف) می‌گوید که گرایش­های دینی، لاادری و عرفانی متضاد دارد؛ همین تضاد در شعر حافظ نیز هست. امّا خیامیت مدرن یک­دست، منسجم و به­شکلی سکولار است. بنابراین خیام پیشامدرن و مدرن در بازنمایی شخصیت عمرخیام با هم اختلاف دارند. از سوی دیگر در طول یک و نیم قرن خیام پژوهی دوست داشت بر دوگانه‌ای اصرار کند که کدام رباعی اصیل و کدام رباعی غیراصیل است. در حالی که حتی بر یک رباعی خیامی نمی‌توان انگشت گذاشت که آن رباعی از عمر خیام باشد. بنابراین همۀ رباعیات براساس «غیراصیل بودن» ساخته شده است. سینا جهاندیده به این موضوع اشاره خواهدکرد که نظریۀ گفتمان خیامیّت معتقد است: ما با دو خیام مواجهیم: عمر خیام تاریخی که در قرن پنجم و اواخر قرن ششم زندگی می‌کرد و خیام گفتمانی که سن او از هشتصد سال نیز گذشته است. خیامیت برساختۀ تاریخ است. اما زندگی عمر خیام را نمی­توان از زندگی خیام گفتمانی جدا کرد؛ گفتمان خیامیت، دو ساحتی است. ساحت خاستگاهی و ساحت ریزومیک. ساحت خاستگاهی آن به نزاعی بر می‌گردد که گفتمان غزالی به راه انداخت؛ خاستگاه ریزومیک آن است که از قرن هفتم هجری شمسی شروع شده، به بریتانیا و آمریکا رفته و دوباره در آغاز قرن بیستم به ایران بازگشته است.

دبیری این نشست برعهدة احسان حضرتی، دانشجوی دکتری زبان وادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری خواهدبود. علاقه مندان می توانند در ساعت ۲۱ چهارشنبه ۱۵ اردیبهشت از طریق پیوند    meeting5.hsu.ac.ir/b/hak-ktd-vwg  وارد این نشست علمی شوند.